در ایران، اول شهریورماه روز پزشک و پنجم شهریورماه روز داروساز به عنوان دو مناسبت مهم در تقویم سلامت کشور گرامی داشته میشوند. این دو قشر تخصصی؛ پزشکان خانواده و داروسازان، نقش محوری در مراقبتهای بهداشتی و درمانی ایفا میکنند که حفظ و ارتقاء سلامت جامعه بدون تعامل مؤثر آنها غیرممکن است.
پزشکان خانواده، با ارائه مراقبت جامع، مستمر و مبتنی بر شواهد، به عنوان نخستین خط دفاعی نظام سلامت در کنترل بیماریها، پیشگیری و مدیریت بیماریهای مزمن شناخته میشوند. داروسازان نیز بهعنوان متخصصان داروشناسی، ضمن تضمین ایمنی و اثربخشی درمانهای دارویی، به بهبود پایبندی بیماران به درمان و کاهش خطاهای دارویی کمک میکنند.
در اینجا به بررسی علمی، دقیق و به روز نقش این دو قشر کلیدی، تعامل آنها و اهمیت گرامیداشت این مناسبتها در ایران و جهان میپردازیم.
1-جایگاه پزشک خانواده: از پیشگیری تا مدیریت جامع بیماریها
پزشکی خانواده یکی از پایههای مهم نظام سلامت است که خدمات مراقبتی مستمر، جامع، هماهنگ و مبتنی بر رابطه بلند مدت با بیمار را ارائه میدهد. گزارش سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۲۳ بار دیگر تأکید کرد که کشورهایی که به نظام پزشکی خانواده توجه ویژه دارند، شاهد بهبود شاخصهای سلامت مانند کاهش مرگومیر ناشی از بیماریهای مزمن، افزایش رضایت بیماران و کاهش هزینههای درمانی هستند (WHO, 2023).
مطالعات جدید نشان دادهاند که پزشکان خانواده نقش کلیدی در مدیریت بیماریهای مزمن مانند دیابت، بیماریهای قلبی-عروقی، آسم و افسردگی ایفا میکنند. به عنوان نمونه، مطالعه بزرگ JAMA Network Open در سال ۲۰۲۲ با بررسی بیش از ۱۰ هزار بیمار، نشان داد که مراقبت توسط پزشک خانواده با کاهش ۲۵ درصدی بستریهای اورژانسی و بهبود کنترل گلوکز خون در بیماران دیابتی همراه است (Johnson et al., 2022).
در ایران نیز، توسعه نظام پزشک خانواده در استانهایی مانند مازندران و فارس علیرغم چالشهای متعدد، نتایج مثبتی نیز داشته است؛ از جمله کاهش میزان بستریهای غیرضروری و افزایش پوشش واکسیناسیون (Mohammadi et al., 2023)
2-نقش داروساز: از تأمین دارو تا مدیریت درمانهای پیچیده
داروسازان در نظام سلامت، فراتر از تأمین دارو، نقش فعال و مؤثری در مدیریت درمان بیماران دارند. گزارش آکادمی داروسازی آمریکا در سال ۲۰۲۴ تأکید میکند که دخالت داروسازان در تیمهای مراقبت چندرشتهای، به ویژه در بیماریهای مزمن، باعث کاهش خطاهای دارویی تا ۳۰ درصد و افزایش پایبندی بیماران به درمان تا ۲۰ درصد شده است (American Pharmacists Association, 2024).
مطالعه سیستماتیک منتشر شده در The Lancet Pharmacy در سال ۲۰۲۳ نشان داد که برنامههای مداخله داروسازان منجر به کاهش ۱۵ درصدی در عوارض دارویی و ۱۰ درصدی در هزینههای مراقبتهای بهداشتی شده است (Smith et al., 2023). این نقش در ایران نیز با توجه به چالشهای خوددرمانی و استفاده نادرست از داروها، بسیار مهم است.
علاوه بر این، داروسازان نقش آموزش بیماران درباره نحوه مصرف صحیح داروها، جلوگیری از تداخلات دارویی و پیگیری عوارض جانبی را بر عهده دارند که این موارد در نهایت به افزایش ایمنی و اثربخشی درمان منجر میشود.
3-همگرایی نقش پزشک خانواده و داروساز: یکپارچگی در مراقبت
مطالعات بینالمللی جدید تأکید میکنند که همکاری پزشکان خانواده و داروسازان در قالب تیمهای مراقبتی یکپارچه، منجر به بهبود چشمگیر نتایج درمانی بیماران میشود. مطالعه متا آنالیز منتشر شده در BMJ Open در سال ۲۰۲۳ که ۱۵ مطالعه کنترلشده تصادفی را بررسی کرده است، نشان داد که حضور داروساز در تیم مراقبتهای اولیه با کاهش قابل توجه فشار خون، بهبود کنترل دیابت و کاهش میزان مصرف داروهای نامناسب همراه است (Lee et al., 2023).
در نظامهای سلامت پیشرفته، مانند کانادا و استرالیا، برنامههای همکاری مشترک پزشک خانواده و داروساز منجر به کاهش ۲۰ درصدی هزینههای کلی درمان شده است (Australian Department of Health, 2023). این مدلها شامل تبادل اطلاعات دقیق دارویی، آموزش مشترک بیماران و جلسات برنامهریزی درمانی هستند.
در ایران نیز، مطالعات pilot در مراکز سلامت نشان داده است که همکاری میان پزشک خانواده و داروساز موجب کاهش خطاهای دارویی، بهبود پایبندی به درمان و رضایت بیشتر بیماران شده است (Rahimi et al., 2024).
4-روز پزشک و روز داروساز: فرصتی برای ارتقاء دانش و همکاری
این مناسبتها تنها نمادی از تقدیر نیستند؛ بلکه فرصتی است برای افزایش آگاهی جامعه، بهروزرسانی دانش حرفهای و ترویج همکاریهای بینرشتهای. به عنوان مثال، در سالهای اخیر انجمنهای علمی پزشکی و داروسازی ایران برنامههای مشترکی را در قالب کارگاهها، کنگرهها و کمپینهای آموزشی برگزار کردهاند که باعث ارتقاء تعاملات حرفهای و تبادل دانش شده است.
در سطح جهانی، برنامههایی مانند «هفته تیمهای سلامت» در کشورهای مختلف، به ارتقاء فرهنگ همکاری میان پزشکان، داروسازان و سایر اعضای تیم مراقبتی کمک کردهاند (WHO, 2024).
5-چالشها در ایران و راهکارهای نوین
چالشها
-ضعف قوانین و سیاستگذاریها: نبود چارچوبهای دقیق برای همکاری بینرشتهای در نظام سلامت
-محدودیتهای فناوری: عدم وجود سامانههای جامع الکترونیک سلامت که اطلاعات دارویی و پزشکی را به اشتراک بگذارد
مسائل آموزشی: کمبود دورههای مشترک آموزشی و کارگاههای مهارتی برای تیمهای درمانی
-نگرشهای فرهنگی: مقاومت در برابر تغییر و همکاری تیمی در برخی از بخشها
-کمبود نیروی انسانی: تعداد ناکافی پزشکان خانواده آموزش دیده و داروسازان در مناطق محروم
راهکارهای پیشنهادی
-اصلاح قوانین و مقررات: تدوین و تصویب دستورالعملهای حمایتکننده از همکاری بینرشتهای
-توسعه فناوری اطلاعات: راهاندازی پرونده سلامت الکترونیک مشترک و پلتفرمهای ارتباطی میان پزشکان و داروسازان
-برگزاری دورههای آموزش بینرشتهای: توسعه برنامههای آموزشی مشترک در دانشکدههای پزشکی و داروسازی
-ترویج فرهنگ همکاری: برگزاری سمینارها و کمپینهای اطلاعرسانی
-تقویت نظام پزشک خانواده: جذب و حفظ پزشکان خانواده در مناطق مختلف کشور
-استفاده از تجارب جهانی: بهرهگیری از مدلهای موفق همکاری در کشورهای پیشرفته
6-چشمانداز آینده
با پیشرفت تکنولوژی و تغییرات سریع در نظام سلامت، نقش پزشک خانواده و داروساز بیش از پیش اهمیت یافته است. استفاده از هوش مصنوعی برای تحلیل دادههای درمانی، توسعه داروهای هدفمند و ابزارهای دیجیتال سلامت، نیازمند همکاری دقیق و مستمر این دو گروه تخصصی است.
در ایران، تقویت زیرساختهای نظام سلامت، توجه به توسعه پایدار پزشک خانواده و داروسازی و بهرهگیری از فناوریهای نوین، میتواند مسیر توسعه و ارتقاء سلامت جامعه را هموار سازد. روز پزشک و روز داروساز فرصت مناسبی است تا این اهداف مورد توجه قرار گرفته و برنامهریزیهای بلندمدت شکل گیرد.
پزشکان خانواده و داروسازان، دو ستون اصلی نظام سلامت هستند که در حفظ سلامت عمومی، پیشگیری از بیماریها و بهبود کیفیت زندگی بیماران نقش محوری دارند. همکاری و تعامل بین این دو قشر تخصصی، موجب کاهش خطاهای درمانی، افزایش اثربخشی مراقبتها و کاهش هزینههای نظام سلامت میشود.
گرامیداشت روز پزشک و روز داروساز، فرصتی است برای تأکید بر اهمیت این همکاری، ارتقاء دانش تخصصی و افزایش آگاهی جامعه درباره نقش حیاتی این دو حرفه. با توجه به شواهد علمی بهروز و تجارب جهانی، باید با برنامهریزیهای دقیق و سیاستگذاریهای مؤثر، مسیر تعامل سازنده و پایدار پزشک خانواده و داروساز را در ایران هموار کنیم تا آیندهای سالمتر برای کشور رقم بخورد.
کلمات کلیدی: روز پزشک، روز داروساز، دکتر ابراهیم نوری گوشکی انتخابات سازمان نظام پزشکی