به گزارش خبرگزاری سلامت _ طبنا گیلان : دریای خزر، پهنه آبی منحصربهفرد جهان، طی سه دهه اخیر با کاهش تدریجی اما پیوسته سطح آب روبهرو شده است. دادههای علمی و مشاهدات میدانی نشان میدهد که از سال ۱۳۷۴ تا ۱۴۰۴ سطح آب خزر حدود ۲۵۰ سانتیمتر کاهش یافته و روند کاهش طی پنج سال اخیر چهار تا پنج برابر سریعتر از گذشته بوده است.
فرشید رمضانی، مدیرکل زمینشناسی و اکتشافات معدنی استان گیلان، هشدار داد که ادامه این روند میتواند سالانه ۳۰ تا ۵۰ سانتیمتر از سطح آب را کاهش دهد، معادلی که تقریباً برابر دامنه نوسانات فصلی طبیعی سطح آب است و نشاندهنده ورود خزر به مرحله بحرانی تغییرات تراز آب است.
وی افزود: «بیشترین عقبنشینی خط ساحل در سواحل جنوبی خزر در استانهای گیلان و گلستان رخ داده است. در گیلان، محدوده آستارا تا شفارود بیشترین تغییرات خط ساحلی را تجربه کردهاند و در گلستان نیز از بندرترکمن تا گمیشان بخش قابل توجهی از پهنه آبی به ماسهزارهای خشک تبدیل شده است.»
رمضانی ادامه داد: «این تغییرات، علاوه بر تأثیرات محیط زیستی و اکولوژیک مانند تخریب تالابها و تغییر در زیستگاههای ساحلی، پیامدهای اقتصادی و اجتماعی قابل توجهی نیز دارند. فعالیتهای وابسته به دریا مانند کشتیرانی، گردشگری ساحلی و معیشت جوامع محلی با چالشهای جدی مواجه خواهند شد.»
وی با تأکید بر اهمیت توجه فوری به این مسئله گفت: «خزر میراث مشترک میلیونها نفر است و حفاظت از آن تنها وظیفه نهادهای رسمی نیست، بلکه مشارکت فعال مردم محلی و جامعه نیز ضروری است. در غیر این صورت، خط ساحلی تغییر کرده و تهدیدات جبرانناپذیری برای سلامت اکوسیستم و جوامع ساحلی به همراه خواهد داشت.»
تالابهای مهمی مانند تالاب گمیشان، میانکاله، پارک ملی بوجاق و تالاب کیاشهر نیز تحت تأثیر کاهش سطح آب قرار گرفتهاند. خشک شدن این زیستبومها موجب از بین رفتن زیستگاه پرندگان مهاجر، کاهش جمعیت پلانکتونها و تهدید گونههای مهمی مانند فُک خزری و برخی ماهیان خاویاری شده است.
رمضانی با اشاره به عوامل طبیعی و انسانی این بحران گفت: «گرمایش زمین، افزایش تبخیر، کاهش ورودی رودخانهها بهویژه ولگا، سدسازی و برداشت بیرویه آب، ساختوسازهای غیرمجاز و رهاسازی آلایندهها از جمله مهمترین عوامل کاهش سطح آب خزر هستند.»
وی تأکید کرد که اجرای طرح مدیریت جامع مناطق ساحلی (ICZM) با رویکرد علمی و بینرشتهای، مشارکت جوامع محلی و رعایت استانداردهای زیستمحیطی، ضروریترین راهکار برای مقابله با بحران خزر است. اما محدودیت بودجه، تصمیمگیریهای چندپارچه و ضعف مشارکت ذینفعان از موانع اصلی اجرای این طرح در کشور است.
بر اساس مدلهای اقلیمی، سطح آب خزر تا پایان قرن بین نیم تا ۶ متر کاهش خواهد یافت. این تغییرات پیامدهای گستردهای برای محیط زیست، اقتصاد و مرزهای آبی کشورهای ساحلی دارد و نیازمند اقدامات فوری و هماهنگ نهادهای مسئول است.
کاهش ۲۵۰ سانتیمتری آب، سرعت چهاربرابری عقبنشینی و پیشبینی کاهش ۶ متری تا پایان قرن، نشانههای هشداردهندهای هستند که تنها عدد نیستند؛ این دادهها هشدار مرگ تدریجی بزرگترین دریاچه جهان را میدهند و ضرورت مدیریت یکپارچه سواحل و کاهش آلودگی خزر را بیش از هر زمان دیگری روشن میکنند.