غربالگری تیروئید نوزادان، طرحی برای سلامت آینده‌ی جامعه

در میان غدد بدن انسان، تیروئید، غده‌ی معروف به پروانه‌ای، تنها غده‌ای است که یک روز جهانی برای آن ثبت شده و در ایران نیز یک هفته را به فعالیت‌های دستگاه‌های مرتبط در این مورد اختصاص می‌دهند.گفته شده که حدود 2 درصد مردم جهان، از یکی از ناراحتی‌های غده‌ی تیروئید رنج می‌برند. یکی از پرسش‌های اساسی این است که چرا تیروئید تا این اندازه از اهمیت برخوردار است. به نظر می‌رسد مهم‌ترین وجه تفارق این غده با سایر درون‌ریزها، این باشد که این غده و هورمون‌های آن، سوخت و ساز و چگونگی مصرف انرژی را در بدن تنظیم می‌کنند و طبعا تمام فعالیت‌های بدن انسان که با مصرف انرژی، ارتباط مستقیم دارند تحت تأثیر بیماری‌های این غده‌ی حیاتی، دچار مشکل می‌شوند.

بر اساس گفته دکتر یعقوبی، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، اختلالات تیروئید شامل پرکاری تیروئید (افزایش غیر طبیعی فعالیت تیروئید (کم کاری تیروئید)، کاهش غیرطبیعی فعالیت تیروئید (تیروئیدیت)، التهاب غده تیروئید (بزرگی تیرویید)، گواتر  و سرطانهای تیروئید است.

خیلی‌ها نمی‌دانند مشکل تیروئید دارند

در حالی که صدها نفر از شهروندان، در گوشه و کنار استان، بی‌خبر از مشکلاتی که ممکن است غده‌ی تیروئید آنان داشته باشد و فقط با علائم آن دست و پنجه نرم می‌کنند، چند تیم تخصصی در دانشگاه علوم پزشکی مشهد، با وسایل و تجهیزات بسیار مدرن و با بهره‌گیری از تحقیقات ایران و جهان در زمینه‌ی تیروئید، زمینه نجات گرفتاران در پیچیدگی‌های تیروئید را فراهم می‌کنند.

عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد می‌گوید: یک درمانگاه فوق تخصصی در دانشگاه فعال است که با همکاری سایر تخصص‌های مرتبط مانند متخصص گوش و حلق و بینی، بیماران تیروئیدی و یا دارای علائم مشکوک به مشکل تیروئید را با سایر همکاران در میان می گذاریم تا مشکل اصلی بیمار، شناسایی و درمان، مسیر صحیحی در پیش بگیرد.

به گفته‌ی این فوق تخصص غدد، این کلینیک برای تمام متخصصین و همکاران غدد در استان شناخته شده است و بیماران از همه شهرهای استان به این مرکز هدایت می‌شوند. این درمانگاه یک کلینیک ریفرال محسوب می‌شود و علاوه بر استان خودمان، مراجعاتی از استان‌های مجاور داریم که پزشکان متبحر در بخش تیروئید، پیجیدگی‌ها و سرطان ها را مدیریت می‌کنند که از دستاوردهای بزرگ محسوب می‌شود.

نگرانی‌های نابجا، سونوگرافی بی‌مورد

به گفته دکتر سلماز حسنی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، جزو دانشگاه‌هایی است که در زمینه بیماری‌های تخصصی و فوق تخصصی، عملکرد بسیار درخشانی دارد، بخصوص در زمینه آموزش فلوشیب‌ها، اقدامات تخصصی، حضور در مجامع علمی، بررسی کنسرها که تشخیص به موقع داشته باشیم.

وی با اشاره به اینکه یکی از نگرانی‌های اصلی تیروئید در بیماران و خانواده‌هایشان، سرطان تیروئید است گفت: متأسفانه به خاطر نگرانی‌هایی که برخی در بیماران ایجاد می‌کنند و هر گونه تورم غیر عادی یا ندول‌های عادی تیروئید را بدون مشورت تخصصی یا معاینه تخصصی توسط متخصصین غدد، به سمت سونوگرافی می‌فرستند که هم در بیمار اضطراب ایجاد می‌کند، هم هزینه‌های درمان را به صورت غیر ضروری افزایش می‌دهد و هم مسیر درمان را به سمت نادرستی هدایت می‌کند.

دکتر حسنی می‌گوید: به این لحاظ باید دقت کنیم که بیماران مشکوک به مشکلات جدی تیروئید را پیش از سونوگرافی بی‌مورد به متخصص یا فوق تخصص غدد راهنمایی کنیم چون شناخت بهتر و کامل‌تری از غدد و تیروئید دارند و تا ضرورتی برای سونوگرافی نباشد بیمار را به این سمت نمی‌فرستند.

این عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد می‌گوید: البته سونوگرافی دانشگاه، امکانات مدرن و جدید دارد که با هزینه‌ی پایین‌تر از بازار و به صورت تخصصی، این کار را انجام می‌دهند و زیر نظر استادان رشته‌های تخصصی، موضوع را مورد بررسی قرار می‌دهند که در بخش غیر دولتی، این مهم به درستی انجام نمی‌شود یا هزینه‌ی این کار بسیار بالا است.

کوهورت؛ زمینه ارتقای دانش و سلامت اجتماعی

به گفته دکتر حسنی، یکی دیگر از اقدامات و برنامه‌های علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، طرح کوهورت است که در زمینه پایش سلامت اعضای هیأت علمی و کارکنان دانشگاه پایه‌ریزی شده و چند سال از آغاز فعالیت آن می‌گذرد.

وی یادآور می‌شود این برنامه، داده‌های بسیار مفیدی در زمینه‌ی بیماری‌های گوناگون در اختیار محققین می‌گذارد که نتایج سونوگرافی تیروئید و در صورت نیاز، نتایج بررسی های پزشکی هسته‌ای نیز در پرونده‌ی الکترونیک بیمار ثبت می‌شود که علاوه بر فواید تحقیقاتی و علمی، پیشگیری سطح دو نیز محسوب می‌شود.

وی یکی دیگر از فعالیت‌های اختصاصی دانشگاه علوم پزشکی مشهد در زمینه پایش مشکلات تیروئید را نشست‌های ماهانه تخصصی و فوق تخصصی در گروه غدد و متابولیسم می‌داند و اضافه می‌کند: این جلسات با حضور جراحان و متخصصان رشته‌های مرتبط تشکیل می‌شود و ضمن بحث و تبادل نظر علمی، چالش‌های برخی بیماران که در بخش‌های تخصصی دیگر مطرح شده، در این گفتگوها پاسخگویی می‌شود.

اعضای هیئت علمی گروه غدد دانشگاه علوم پزشکی مشهد درکنار تشخیص ودرمان سایر اختلالات غدد درون ریز و متابولیسم، همه روزه در درمانگاه‌های دو مرکز بیمارستانی قائم وامام رضا، اهتمام ویژه به خدمت رسانی به بیماران تیرویید

دارند، ازطرفی درمانگاه بیماران ندولهای تیروئید با تشخیص کانسر تیرویید با حضور اساتید غدد درون ریز با همکاری جراحان تیرویید در روزهای چهارشنبه در بیمارستان امام رضا فعالیت مستمردارند.

به گفته دکتر یعقوبی، همچنین نمونه گیری تیرویید در تمام روزهای هفته از گره‌های مشکوک تیرویید دراین مراکز انجام می‌گردد.

همچنین به گفته دکتر حسنی، کشور ما در زمینه تشخیص و درمان بیماری‌های تیروئید در وضعیت مطلوبی قرار دارد و دانشگاه علوم پزشکی مشهد پس از تهران در جایگاه بسیار خوبی در این زمینه قرار دارد.

غربالگری تیروئید نوزادان، طرحی برای سلامت آینده‌ی جامعه

 در زمینه پیشگیری سطح یک از بیماری‌های تیروئید، دانشگاه علوم پزشکی مشهد یکی از نهادهای پیشرو در سطح کشور است که حدود 10 سال است کار غربالگری نوزادان را انجام می‌دهد.

این کار با گرفتن چند قطره خون از کف پای نوزادان انجام می‌شود و با این آزمایش ساده، از بیماری‌ها و مشکلاتی که ممکن است این کودک در آینده به آن دچار شود پیشگیری می‌کنند.

در دهه گذشته، نتایج این طرح که در برخی سال‌ها از 90 درصد پوشش نوزادان در استان فراتر رفته، صدها کودک را از بیماری‌های احتمالی ناشی از اختلالات تیروئید نجات داده است.

در تحقیقاتی که مجققان دانشگاه علوم پزشکی مشهد از نمونه‌های خون گرفته شده از نوزادان انجام داده‌اند نشان داده شده که دست کم پنج شهرستان خراسان رضوی به دلیل کمبود ید در منابع غذایی، دچار مشکلاتی در تیروئید هستند.

در نتیجه‌ی این تحقیقات، کارشناسان بهداشتی دانشگاه، موضوع را پیگیری و کمبود ید در منابع را در این شهرستان‌ها برطرف نمودند.

رئیس گروه بیماری های غیر واگیر معاونت بهداشت دانشگاه، غربالگری نوزادان به منظور شناسایی نوزادان بیمار و درمان به موقع آنان را مهمترین گام در پیشگیری از عوارض این بیماری برمی‌شمرد و برنامه غربالگری کم کاری تیروئید نوزادان را یکی از برنامه های موفق وزارت بهداشت می‌داند که از سال 85 در دانشگاه علوم پزشکی مشهد آغاز گردیده است.

دکتر اقبالی اضافه می‌کند: بر اساس این برنامه کلیه متولدین در شهر و روستا در روزهای بین 5‏‏‏‏-3 روزگی بعد از تولد تحت غربالگری قرارمی گیرند.

دکتر اقبالی تاکید می‌کند: این غربالگری در جلوگیری از عقب ماندگی ذهنی نوزادان مبتلا به کم‌کاری مادرزادی تیروئید از طلا باارزش تر است.

دکتر اقبالی با بیان اینکه در حال حاضر پوشش غربالگری تیروئید در سطح دانشگاه علوم پزشکی مشهد 97 درصد است یادآور می‌شود: از ابتدای اجرای طرح تاکنون تعداد  یک میلیون و 532 هزار نوزاد غربالکری شده‌اند که پس از انجام آزمایشات تاییدی تعداد ‌4287 بیمار شناسایی که 100 درصد بیماران زیر نظر متخصصین غدد اطفال تحت درمان قرار گرفته اند و این امر باعث شده از ضریب هوشی طبیعی برخوردار باشند.

بعضی کم‌کاری‌های تیروئید، معلولیت ذهنی به دنبال دارند

عمده‌ترین مشکلات غده‌ی تیروئید و شاید شایع‌ترین آنها، دو بیماری کم‌کاری یا پرکاری تیروئید است. اختلال در این غده‌ی حیاتی، مشکلاتی در هورمون‌های مترشحه‌ی آن و اختلال در فعالیت‌هایی که برای آنجا آنها به این هورمون‌ها نیاز است ایجاد می‌کند. یکی از عوارض کم‌کاری تیروئید در کودکان، معلولیت ذهنی است.

به عقیده‌ی عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، بیماری‌های تیروئید، به خاطر ناآگاهی عمومی مردم و حتی کم‌اطلاعی برخی پزشکان در مورد بیماری‌های تیروئید، به صورت اتفاقی و در جریان بررسی عوارض دیگری که در نتیجه‌ی مشکلات تیروئید ایجاد شده، کشف می‌شود.

عوارضی که با بیماری‌های دیگر اشتباه گرفته می‌شوند

دکتر حسنی می‌گوید: بیماران خیلی وقت‌ها با تجمع مایع در پرده اطراف قلب مراجعه می‌کنند که بعضا دیده می‌شود که اینها موارد کم‌کاری تیروئید هستند که دیر تشخیص گرفته‌اند همین‌طور افرادی هستند که با تابلو بیماری‌های قلبی یا درگیری‌های چشمی مراجعه دارند که مشخص می‌شود بمیاری تیروئید دارند.

یکی از عوارض مشکلات تیروئیدی، تأثیر منفی بر باروری می‌باشد و به همین جهت، از لحاظ تأثیر بر ناباروری، توجه خاصی از سوی مدیریت دانشگاه و گروه‌های تخصصی نسبت به آن مبذول شده است. دانشگاه علوم پزشکی مشهد، در این زمینه، جلسات تخصصی با حضور متخصصان زنان و غدد تشکیل می‌دهد تا موارد تأثیرات بر باروری در آنها بررسی و تصمیمات منجر به نجات باروری اتخاذ گردد.

همچنین بخش پزشکی هسته‌ای، از قسمت‌های تخصصی دانشگاه است که اگر چه سابقه‌ی آن به بیش از 30 سال می‌رسد اما در سال‌های اخیر، پیشرفت‌های قابل توجهی داشته و به تجهیزات مدرن و پیشرفته‌ای مجهز گردیده و همچنین استادان زبده‌ای در مدیریت و عضویت گروه‌ آموزشی آن مسند گزیده‌اند.

گروه پزشکی هسته‌ای، خدمات شایان توجهی به مردم ارائه می‌کند

به گفته دکتر حسنی، علاوه بر خدماتی که در زمینه‌ی بیماری‌های قلب و زنان ناشی از مشکلات تیروئید به بیماران ارائه می‌شود، بخش پزشکی هسته‌ای در عکسبرداری و اسکن‌های تشخیصی دقیق، به توفیقات زیادی دست یافته و جان صدها بیمار را نجات بخشیده است.

وی تأکید می‌کند اکنون انجام اسکن‌های دقیق با کیفیت عالی و نظارت اساتید مجرب و متبحر، در دانشگاه قابل دسترسی است که کمک بسیار شایانی به تحقیقات علمی و ایجاد مقالات بین‌المللی نیز می‌نماید.

بر اساس اطلاعاتی که در پرتال گروه پزشکی هسته‌ای وجود دارد اولین دستگاه پزشکی هسته ای در سال ١٣۵٨ و به همت دکتر امیرشیبانی در بیمارستان قائم نصب و راه اندازی شده که اقدامات محدودی را در زمینه اسکن تیروئید - کبد -طحال - مغز انجام می داده است زیرا با توجه به اینکه این دستگاه یک اسکنر خطی بوده امکان تصویر برداری پیشرفته را نداشته و خیلی زود فقط محدود به تصویر برداری از تیروئید شده است.

در ادامه‌ی تلاش‌های دلسوزان دانشگاه علوم پزشکی مشهد، در سال ١٣٧١ دکتر سید رسول زکوی، اولین متخصص پزشکی هسته‌ای، در دانشگاه علوم پزشکی مشهد کارش را آغاز کرده و اقدامات بیشتری را مانند ید درمانی برای پرکاریهای تیروئید و تشکیل درمانگاه سرطان تیروئید انجام داده است.

این کوشش‌ها با قوت ادامه یافته و در سال١٣٧۶ بخش جدید پزشکی هسته ای در بیمارستان امام رضا ایجاد و در همان سال اولین دستگاه گاما کمرا در استان خراسان در همین مرکز نصب گردیده است. در سال ١٣٧٨  دکتر کامران آریانا، و در سال ١٣٨٢  دکتر وحید رضا دباغ کاخکی و در سال ١٣٨۵ نیز  دکتر رامین صادقی به گروه پیوسته و غنای علمی گروه را دو چندان نموده‌اند.

در سال ١٣٨۶ اولین پذیرش دستیاری پزشکی هسته ای در دانشگاه علوم پزشکی مشهد آغاز شده و در سال ١٣٨٧ گروه پزشکی هسته ای تشکیل گردیده است. همچنین درسال ١٣٨٩  دکتر مهدی مومن نژاد به عنوان متخصص فیزیک پزشکی هسته ای و  دکتر کیوان صدری به عنوان متخصص داروسازی هسته‌ای به گروه پیوسته‌اند. در نهایت در سال ١٣٩٨  دکتر آتنا آقایی به عنوان متخصص پزشکی هسته‌ای به گروه ملحق شده و اکنون یکی از قوی‌ترین گروه‌های علمی منطقه در زمینه پزشکی هسته‌ای که دستاورد جدید کشور و همچنین نیاز مبرم سیستم درمان می‌باشد در مراکز آموزشی دانشگاه علوم پزشکی مشهد مشغول فعالیت شبانه‌روزی هستند تا نور زندگی دوباره را در دل تاریک صدها بیمار، بخصوص در سرطان‌های مختلف، روشن سازند.

چه عوارضی بر بیماران تیروئیدی عارض می‌شود

اختلال تیروئید، بیماری‌های مختلفی را ایجاد می‌کند و عوارض گوناگونی را در بیمار باعث می‌شود. بی‌خوابی یا بدخوابی، خستگی و کم‌اشتهایی یا پراشتهایی، خشک‌شدن پوست و مو، شاخی شدن ناخن‌ها و موها، تأثیرات عصبی و روانی و همچنین بهم ریختگی سوخت و ساز چربی‌ها، قند و مواد آلی، از جمله عوارض این مشکلات است.

دکتر حسنی می‌گوید: بیماران در مورد عوارض بیماری تیروئید باید پیگیری منظم داشته باشند. مثلا پرکاری نیاز به استمرار درمان دارد. به دلیل ماهیت خودایمنی این بیماری، در طول ماه‌های بعد از ید درمانی، ممکن است به سمت کم کاری برود. اگر بیمار مراجعات دوره‌ای منظم نداشته باشد داده‌ها از بین می‌رود یا فراموش می‌شود و مدیریت بیماری با مانع روبرو می‌گردد.

از آنجا که یک از عوامل ایجاد کم‌کاری تیروئید، کمبود ید است، موضوع کمبود ید از سوی معاونت بهداشتی دانشگاه‌های علوم پزشکی و همچنین در سطح استان از سوی دانشگاه علوم پزشکی مشهد به صورت جدی در دستور کار قرار گرفته و در نتیجه‌ی یک کار تیمی و علمی در گروه‌های مختلف معاونت بهداشتی و همچنین بخش‌های تخصصی دانشگاه، خوشبختانه مشکل کمبود ید در نمک طعام مرتفع گردیده و ید درمانی نیز با متدهای علمی در گروه‌های تخصصی و در گروه پزشکی هسته‌ای انجام می‌شود.

دو عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد در گفتگو با گزارشگر ما می‌گویند: میزان مناسب ید در نمک‌های تصفیه شده موجود در بازار وجود دارد و نیازی به استفاده از نمک‌های غیر استاندارد مثل نمک دریا و نمک سنگ که عوارض جانبی بدی برای بیماران دارد نیست.

دکتر یعقوبی و دکتر حسنی معتقدند نمک طعام تصفیه شده که تحت نظارت کارشناسان معاونت بهداشتی دانشگاه تولید می‌شود از سلامت کامل و ید کافی برخوردار است و با بررسی‌های انجام شده، معلوم گردیده که تا حدود بسیار زیادی، مشکل کمبود ید به عنوان یک عامل مهم گرفتاری‌های تیروئید، حل شده است.

کم کاری و پرکاری، دو بیماری شایع تیروئیدی

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد می‌گوید: ید ماده معدنی است که برای ساخت هورمون های تیروئید استفاده می شود. این عنصر برای رشد و نمو فرد، به خصوص رشد و تکامل عصبی-روانی در طول زندگی مورد نیاز است.

 دکتر محمدعلی یعقوبی تأکید می‌کند: مصرف نمک ید دار در حد مورد نیاز برای همه سنین توصیه می شود و علاوه بر این زنان در دوران بارداری و شیر دهی باید از مکمل های دارای ید طبق نظرپزشک استفاده نمایند.

زمانی که تیروئید به اندازه کافی هورمون تولید نکند، کم کاری تیروئید رخ می دهد. این وضعیت در اثر مواردی مثل کمبود ید یا التهاب مزمن تیروئید و...رخ می‌دهد. ید ماده معدنی است که برای ساخت هورمون‌های تیروئید استفاده می شود. این عنصر کمیاب برای رشد و نمو فرد، بخصوص رشد و تکامل عصبی روانی در طول زندگی مورد نیاز است. دریافت ناکافی ید در زمان بارداری ممکن است سبب بروز عوارض در مادر و اختلال تکاملی سیستم عصبی جنین و نوزاد گردد.

یک بیماری خود ایمنی به نام هاشیموتو نیز می‌تواند باعث اختلال و کم‌کاری تیروئید شود. کم‌کاری تیروئید می‌تواند باعث طیفی از علایم مثل ریزش مو، یبوست، خستگی، نفخ، فشار خون بالا و خشکی پوست گردد.

یکی دیگر از بیماری های مرتبط با تیروئید پرکاری تیروئید است. این وضعیت زمانی اتفاق می افتد که سطح هورمون‌های تیروئید t3 و t4 درخون به علل مختلفی مثل پرکاری خود ایمنی تیرویید (که در آن سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلول‌های سالم حمله می‌کند) ،گره‌های بیش فعال تیروئید، دریافت ید بیش از حد و یا التهاب های تیرویید بالارود.

دکتر یعقوبی می‌گوید: پرکاری تیروئید می‌تواند باعث کاهش وزن ناخواسته، افزایش ضربان قلب و بی نظمی در آن، افزایش اشتها، لرزش، تعریق، خستگی و مشکلات خواب شود.

اعلام سرطان‌های تیروئیدی، باید با ارزیابی دقیق همراه باشد

به گفته دکتر یعقوبی، سرطان تیروئید یکی از مشکلات این غده است که باید پس از بررسی‌های دقیق، اعلام شود.

این فوق تخصص غدد اضافه می‌کند: اصطلاح گره تیروئید به رشد غیرطبیعی سلول‌های تیروئیدی اشاره دارد که تودهای را در غده تیروئید تشکیل می دهد. اگر چه اکثریت قریب به اتفاق گره های تیروئید، خوش خیم هستند، ولی بخشی از آنها تومورهای بدخیم هستند. برای تشخیص و درمان سرطان تیروئید نیاز هست که گره های تیروئیدی به صورت دقیق مورد ارزیابی و در صورت نیاز، نمونه‌برداری قرار گیرد که نمونه‌برداری آن ساده است و در چند دقیقه بدون بیهوشی یا بی‌حسی موضعی از محل گردن انجام می‌شود.

متخصصین دانشگاه علوم پزشکی مشهد، به صورت شبانه‌روزی در مراکز درمانی این دانشگاه و نیز در مراکز تحقیقاتی، تحت نظر استادان و دانشوران متبحر این دانشگاه که از اساتید مطرح ایران و منطقه هستند، آخرین دستاوردهای علوم مختلف را بررسی می‌کنند تا نتایج آنها را در درمان و آرامش‌بخشی به بیماران تیروئیدی، بکارگیرند.

تلاش این استادان و پژوهشگران در کنار طبیبانی که سوگندنامه‌ی پزشکی را لوح محفوظ ایمان خویش می‌دانند، کمک می‌کند که آلام خستگان و بیماران کاسته شود و دعای خیرشان، پیوسته همراه این نجات‌بخشان حیات باشد.

منبع:دانشگاه علوم پزشکی مشهد