یلدای ایرانی با رنگ و بوی تجملات/ یلدا فرصتی در کنار هم بودن

به گزارش خبرگزاری سلامت(طبنا)‌زهرا نوری _یکی از مهم ترین شب های ایران باستان شب یلدا می باشد که از دیرباز تا به امروز مورد توجه و اهمیت ایرانیان واقع شده است جشن ها و شب نشینی هایی که در این شب توسط مردم در اقصی نقاط کشور برگزار می شود یک سنت دیرینه محسوب می شود که تا امروز نیز نه تنها از ارزش آن چیزی کم نشده است بلکه جایگاه بسیار ویژه ای در نزد ایرانیان پیدا کرده است.

علت نامگذاری شب یلدا

یلدا برگرفته از یک واژه سُریانی می باشد که به تولد و زایش معنی شده است. سریانی زبان رایج مسیحی ها بوده است که از تحقیق و بررسی در کتب تاریخی واژه نامه ها کسب شده است دانشمند بزرگ و تقویم شناس ابوریحان بیرونی با نام میلاد اکبر از شب یلدا یاد می کند و آن را میلاد خورشید دانسته است.

واژه یلدا به طور دقیق مشخص نیست که چطور و چه زمانی به زبان فارسی ورود کرده است این گونه از تاریخ بر آمده است که مسیحیان اولیه که در روم زندگی می کردند دچار سختی های فراوانی بودند در همان حال عده ای از آنها تصمیم به مهاجرت به ایران می کنند و به خاطر نزدیک بودن فرهنگ ها این واژه سریانی به زبان فارسی راه پیدا می کند.

مروری بر تاریخچه شب یلدا

همانطور که می دانید تاریخچه و پیشینه یلدا به زمانهای بسیار گذشته برمیگردد ولی مشخص نیست قدمت دقیق آن به چه زمانی تعلق دارد بسیاری از باستان شناسان هفت هزار سال پیش را برای تاریخ شب یلدا مطرح کرده اند. ظروف سفالی دوران قبل از تاریخ را به استناد گرفته اند چرا که نقوش حیوانی ماه های ایرانی همچون عقرب و قوچ داخل این ظرف ها هک شده اند البته ناگفته نماند نقوش کشفیات باستان شناسی و کتیبه ها نادرند ولی باستان شناسان بر این باورند که تا 7000 سال پیش نیز میتوان آیین مربوط به شب یلدا را رصد کرد.

با تمام این تفاسیر چیزی که به عنوان شب یلدا به رسمیت شناخته شده است به 500 سال پیش از میلاد برمیگردد و تاریخ وارد شدن آن به تقویم رسمی ایرانیان باستان به زمان داریوش یکم مربوط می شود تقویمی که شامل گاه شماری مصری ها و بابلی ها است.

در گذشته های نه چندان دور، اغلب خانواده های زنجانی در روزهای پایانی پاییز، برای برگزاری مراسم های خاص شب یلدا که هم اکنون بسیاری از آنها به محاق فراموشی سپرده شده، سراز پا نمی شناختند و با وصف شورانگیزی این مراسم را برگزار می کردند.

بر خلاف شب یلدای امروزی ها،شب چله زنجان قدیم منحصر به خوردن و زل زدن به تلویزیون نبود. از میوه های جور با جور و آجیل های رنگارنگ امروز در آن روزگار عسرت و تنگ دستی خبری نبود و جعبه جادو هم هنوز اختراع نشده و در خانه ها راهی نداشت.
مردم مختصر تنقلات و خوراکی ها را چاشنی قصه های بزرگترها می کردند، در آن شب بچه ها با هاج و واج و اشتیاق چشم به دهان پدربزرگ ها و مادر بزرگ ها می دوختند.

آداب و رسوم زنجانی ها در شب یلدا

شب یلدا که در زبان ترکی به آن "چله گِئجَسی" می گویند در استان زنجان همچنان با سنت های قدیمی و بومی منطقه برگزار می شود.

از آداب و رسوم مهم زنجانی ها در شب یلدا می توان به "صله رحم" اشاره کرد، در این شب به یاد ماندنی همه اقوام به منزل بزرگ خاندان رفته و این شب را در کنار یکدیگر جشن می گیرند.

صاحب خانه با انار و هندوانه آجیل، توت خشک و نخودچی و... از میهمانان پذیرایی می کند و بزرگتر خانواده برای گرفتن فال حافظ همه را دور خود جمع می کند.

از دیگر سنت های مهم زنجانی ها در شب چله هدیه بردن خانواده داماد به نوعروسشان می باشد که در گویش محلی به آن "چیلَلیک" می گویند.

خانواده داماد با بستن خنچه های شیرینی، آجیل، میوه و هدایایی مانند قطعه ای طلا، لباس و غیره که آن ها را داخل مجمعه های بزرگ مسی که داخل آن را با ترمه های قرمز رنگ (آن را نشانه خوشبختی و خوش یمنی می دانند) پوشانده اند راهی خانه پدری عروس می شوند. پدر و مادر عروس به استقبال میهمانان رفته و با دادن مبلغی پول و یا هدیه ای کوچک به افرادی که سینی ها را حمل می کنند آن ها را به داخل منزل و زمین گذاشتن سینی ها دعوت می کنند.

سال بعد نیز این اقدام خانواده داماد توسط خانواده عروس مقابله به مثل می شود و این بار آن ها برای دخترشان هدیه می برند.

یلدای امروزی و تجملات

اما در سالهای اخیر یلدای ایرانی رنگ و بوی دیگری به خود گرفته است و به آیینی تجملاتی تبدیل شده است. همه صفای شبهای یلدای ایرانی به سادگی، حافظ خوانی، قصه گویی، نوازندگی، شادمانی،‌ شب بیداری و مهر و محبت بوده است اما این روزها یلدا نیز مانند بسیاری از دیگر آیینها تغییر کرده است.

اغلب خانواده ها سعی می کنند دور هم باشند اما به هر حال بسیارند خانواده هایی که یلدای خود را به تنهایی می گذرانند از سوی دیگر حرکت به سمت تجملات در این مراسم برخی خانواده ها را از دور هم بودن بازمی دارد.

گرانی هم از جمله مسائلی است که پیامد آن دوری خانواده ها از یکدیگر است، اما با همه اینها یلدا شبی باستانی و آیینی است که ریشه در سنتهای ایرانیان دارد که پاسداشت آن می تواند به مثابه ارزش نهادن به ثانیه ثانیه های عمر باشد چرا که این شب کمتر از یک دقیقه از شبهای قبل و بعد از خود کوتاهتر و بلندتر است.

هرچه از زمان پیدایش این آداب و رسوم فاصله می گیریم از فلسفه پیدایش این رسوم نیز فاصله مان بیشتر می شود و متاسفانه در جامعه امروزی به یک تشریفات تبدیل شده و کمتر بویی از صفا و صمیمیت و یکرنگی دیده می شود.

هزینه های بالای زندگی نیز باعث شده است که این مراسم ها در فضایی محدودتر انجام شود و دیگر در کمتر خانواده هایی تمامی عموها، خاله ها، داییها و عمه ها در منزل پدربزرگها و مادر بزرگها جمع می شوند تا آیین نیک به جا مانده از اجدادمان را پاس بدارند.

گفتنی است: در روز ۹ آذر ۱۴۰۱ در جریان سومین روز از هفدهمین نشست «کمیتۀ بین‌الدولی یونسکو برای پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس» در شهر رباط مراکش مراسم یلدا/چله به عنوان میراث مشترک دو کشور ایران و افغانستان به ثبت جهانی رسید.