سرخه حصار در حال نابودی

پارک جنگلی سرخه حصار در شرق تهران و در محدوده منطقه ۱۳ شهرداری قرار دارد و بزرگراه شهید یاسینی از حاشیه آن می گذرد؛ بزرگراهی طولانی که حاشیه غربی پارک و از جنوب تا شمال آن را در بر گرفته و برای ساخت این بزرگراه، مسیرهای دسترسی و تاسیسات جانبی دیگر همچون پمپ گاز و پمپ بنزین درختان بی شماری در سال های اخیر نابود شده است.

اما اکنون با واگذاری مدیریت بخش اصلی پارک سرخه حصار به شهرداری و اقداماتی که در قالب طرح های مختلف به بهانه ساخت و ساز و تهیه امکانات گرفته و یا، بی توجهی که در زمینه حفاظت از درختان وجود دارد، کار به جایی رسیده است که مردم پایتخت باید به زودی با بزرگترین، تاریخی ترین و زیباترین پارک ملی خود خداحافظی کنند.

پارک ملی سرخه حصار پس از انتخاب شهر تهران به‌عنوان پایتخت ایران در سال 1133 هجری خوشیدی یعنی 269 سال پیش و در زمان قاجاریه با نام‌ قرق یا شکارگاه سلطنتی تحت حفاظت قرار گرفت و به همراه، پارک ملی خجیر در زمره قدیمی‌ترین مناطق حفاظت شده در جهان است. اداره پارک ملی سرخه حصار پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با تصویب شورای انقلاب، به سازمان حفاظت محیط زیست واگذار شد و شورای عالی حفاظت محیط زیست نیز در شهریور 1361، با حدود و ثغور مشخص، آن را به‌عنوان پارک ملی تعیین کرد.

این پارک علاوه بر ویژگی‌های قابل‌توجه طبیعی، دارای امکانات متنوعی است و قرار گرفتن آن در حاشیه شهر و وسعت زیاد از دیگر دلایلی است که باعث شده پارک ملی سرخه حصار به یکی از جاذبه های گردشگری تهران و تفرجگاه‌های پایتخت‌نشینان تبدیل شود.

به عقیده کارشناسان، پارک ملی سرخه حصار اکوسیستم‌های طبیعی نادر و ارزشمند از جمله استپی، بیشه‌ای، کوهستانی و دشتی کشور را در خود جای‌ می‌دهد و در عین حال، الگویی تمام‌عیار از شرایط اقلیمی بوم‌شناختی منطقه تهران است. حیات وحش این پارک نیز از جنبه‌های زیبایی شناختی، بوم‌شناختی، اجتماعی، اقتصادی، آموزشی و تفریحی از چنان ارزش والایی برخوردار است که اطلاق کلمه کم‌نظیر را در مورد آن توجیه می‌کند. انواع درختان، درختچه‌ها، گرامینه‌ها، علف‌ها و گلسنگ‌های مربوط به اقلیم منطقه نیز در پارک ملی سرخه‌حصار وجود دارد. برخی گونه‌ها واجد ارزش فراوانی از لحاظ اکولوژیکی، حفاظتی، دارویی و صنعتی هستند طوری که تعدادی از این گونه‌ها در ردیف گیاهان نادر و در حال انقراض ثبت شده‌اند.

پارک ملی سرخه حصار به ‌دلیل وسعت زیاد، پوشش جنگلی و گیاهی و وجود امکانات متنوع، امروزه به یکی از مراکز تفریحی خانواده‌های تهرانی تبدیل شده و آنگونه که «مجتبی شکری»، شهردار منطقه 13 تهران اسفند 1399 به خبرنگاران گفت: تفاهم نامه ای میان شهرداری تهران و سازمان محیط زیست امضا شده که بر اساس آن، ۵۴۷ هکتار از اراضی بوستان جنگلی سرخه حصار به مدت 30 سال به شهرداری تهران واگذار شده است.

شهردار منطقه 13 با بیان اینکه دفترچه بهره برداری از این پارک نیز که شامل ۵۴ پروژه گردشگری ، توسعه فضای سبز و نگهداری از گونه های جانوری است از سوی شهرداری منطقه اخذ شده است، هدف این تفاهم نامه را تضمین آینده این بوستان به جهت توسعه، نگهداری فضاها و گردشگری عنوان و ابراز امیدواری کرده که با حفظ و نگهداری صحیح از بوستان جنگلی سرخه حصار به عنوان یک ثروت ملی و واقعی بتوانیم خدمات مختلفی را به ویژه در زمینه گردشگری ارائه کنیم.

این انتقال و جابجایی مدیریت در آن زمان با شیوع بیماری مهلک کرونا و اجرای محدودیت های شدید در زمینه تردد به اماکن و پارک های عمومی همراه شد و به قول یکی از دوستان، چه عالی شده بود.مردم با آرامش ماشین خود را در بیرون پارک می گذاشتند و خود برای ورزش ، پیاده روی و تفریح وارد پارک می شدند. پارک در آن ایام، فوق‌العاده سرسبز، زیبا و تمیز با فضایی طبیعی و بدون سر و صدا بود. در آن زمان، به دلیل احساس امنیت، گله های آهو و بز و کل را می توانستیم در درون پارک و تپه های اطراف آن ببینیم و حتی، کنار آنها پیاده روی کنیم.

کاش این روش اداره پارک ها نهادینه می شد و نه تنها برای این پارک طبیعی بلکه در همه پارک های تهران و ایران ادامه می یافت، اما چنین نشد و به محض کاهش کرونا و لغو محدودیت های کرونایی، شاهد ورود خیل عظیم خودروها به پارک جنگلی سرخه حصار هستیم؛ چنان حجمی از خودرو که در روزهای تعطیل و پایان هفته، ترافیک سنگینی در مسیرهای آسفالته درون پارک ایجاد می شود و بسیاری از خودروها، تا زیر درختان و بالای تپه ها و هر کجا که بتوانند خود را می کشانند. این وضعیت علاوه بر ایجاد ازدحام و شلوغی در پارک موجب شده است مسئولان مربوطه به منظور تسهیل مسیر عبور و مرور خودروها، بسیاری از مسیرها را عریض تر کنند و این کار به قیمت ریشه کن ساختن صدها اصله درخت انجام شده است.

همزمان با توسعه مسیرها، شهرداری اقدامات دیگری نظیر ایجاد ساختمان های اداری، انتظامی و خدماتی، ایجاد بوفه و رستوران های مختلف، استقرار وسایل و زمین های ورزشی بزرگسالان و بازی کودکان، ساخت مجموعه های متعددی از سرویس های بهداشتی و گسترش فضاهای آسفالته پارک خودرو را هم عملیاتی کرده است تا هر روز فضای درختان تنگ تر و شمار آنها کمتر شود.

ایجاد مسیرهای جدید دسترسی آسفالته در مناطقی از پارک که تاکنون خاکی و مخصوص پیاده روی بود، استقرار مجموعه بزرگی از صفحه های خورشیدی برای تولید برق و از همه مهمتر، اجرای نیمه تمام چندین واحد اقامتی گردشگری و فضاهای خدماتی مرتبط در محدوده ستاد اسکان بحران و پیاده راه پارک جنگلی سرخه حصار از دیگر اقداماتی است که در دو سه سال اخیر به حیات درختان و این جنگل طبیعی آسیب و لطمه های جدی زده است و در این میان، موضوع عجیب آن است که به نظر می رسد میان مسئولان شهرداری بر سر ایجاد اقامتگاههای گردشگری اختلاف نظر جدی وجود دارد زیرا پس از انباشت حجم انبوهی از سیمان، آهن، کاشی و دیگر مواد و مصالح ساختمانی موردنیاز برای ایجاد سوئیت های گردشگری و حتی، ساخت چند واحد از آنها در بخشی از پارک، این پروژه بیش از یکسال است به صورت نیمه تمام رها شده و مصالح مذکور زیر آفتاب و باد و باران خراب می شود و ظاهرا برای هیچ مسئولی هم این وضعیت، اهمیتی ندارد.

در کنار همه این ساخت و سازهای بی رویه و غیرکارشناسی که به قیمت نابودی پارک جنگلی سرخه حصار تمام می شود، مساله دیگری که از نیمه دوم سال گذشته آغاز شده و همچنان با شدت ادامه دارد، پوست کنی صدها اصله درخت کاج این پارک در حاشیه بزرگراه شهید یاسینی و پشت مجتمع پمپ بنزین و پمپ گاز آن است.

کسانی که به طور مرتب به این پارک می روند، بیش از یکسال است شاهد کنده شدن پوست درختان سبز کاج و بریده شدن و سوزاندن آنها هستند. از ویژگی های درخت کاج آن است که اگر پوست تنه آن کنده شود، درخت به سرعت خشک خواهد شد. وقتی از برخی نگهبانان پارک، موضوع را جویا شدیم، پاسخ می دادند معتادان – که متاسفانه تعداد آنها در بخشی از پارک، زیاد است- برای استفاده یا گرم شدن خود، پوست درختان را جدا می کنند. اما، چه این موضوع درست باشد یا خیر، واقعیت آن است که این کار به شهرداری کمک قابل توجهی کرده و موجب شده است بدون هیچ مانع و مخالفتی، چند هکتار جنگل به سرزمینی آماده برای تسطیح و ساخت و سازهای جدید تبدیل شود؛ آنهم زمین بزرگی که دقیقا کنار بزرگراه و ایستگاه های سوخت است.

به نظر می رسد پشت این ماجرا برنامه ای در کار است و شهرداری یا افرادی خاص، برای این زمین ها برنامه ای دارند. اگر چنین نیست، چگونه با وجود این همه باغبان، دهقان، مامور و مسئول در محدوده و درون پارک جنگلی سرخه حصار، باید صدها اصله درخت کاخ در برابر چشم همگان خشک شود و این روند در طول چندین ماه بدون توقف ادامه یابد؟!

سوال جدی تر از سازمان محیط زیست به عنوان متولی قانونی پارک جنگلی سرخه حصار است که چرا هیچ نظارتی بر وضعیت این پارک و درختان آن ندارد؟! اگر دارد چرا همچنان شاهد خشک شدن و نابودی حجم عظیمی از درختان منطقه هستیم؟! و رفتار عجیب تر از رسانه ها اعم از مطبوعات، خبرگزاری ها و صداوسیما است که واکنش چندانی به اینگونه اقدامات مخرب و ضد محیط زیست در کلانشهر آلوده ای همچون تهران نشان نمی دهند؟!

در کنار پوست کنی درختان کاج، از حدود سه سال پیش تاکنون در مسیر غیر رسمی ورود مردم به پارک جنگلی سرخه حصار که از فاصله میان پمپ گاز و زمین چمن مصنوعی آن می گذرد، هر هفته شاهد آن بوده و هستیم که یک یا چند درخت توسط افراد عادی یا معتادانی که اغلب در این نقطه اتراق دارند، سوزانده و یا بریده می شود. نتیجه آن شده است که اکنون محوطه وسیعی از درختان بطور کامل از بین رفته و دیگر اثری از آنها در این بخش از پارک نیست، آنهم درست بخشی که چسبیده به منطقه درختان کاج پوست کنده است.

آیا پشت این اتفاقات، برنامه ای با اهداف تجاری و سودجویانه علیه فضای سبز تهران و بزرگترین پارک تاریخی و جنگلی آن وجود دارد؟!

حقیقت آن است که فلسفه ایجاد پارک، فراهم ساختن محیطی سرسبز و چشم نواز برای آرامش، ورزش های سالم، دورهمی های خانوادگی، دوری از ترافیک، شلوغی و ازدحام شهرها و تنفس هوایی پاک و سرشار از اکسیژن در سایه درختان و گیاهان است. اگر این هدف و فلسفه را در مورد پارک ها بپذیریم، آیا نباید از شهروندان، شهرداری، سازمان حفاظت محیط زیست، نیروی انتظامی و همه نهادها و ارگان های مسئول بخواهیم از ورود خودروها و موتورسیکلت ها به فضای پارک ها از جمله پارک سرخه حصار جلوگیری کنند؟!

قطعا، شهروندان با ترویج چنین فرهنگی همراهی و همکاری می کنند همانطور که در ایام کرونا، ورودی های پارک سرخه حصار همچون دیگر پارک ها بسته بود اما مردم دوستدار طبیعت و آرامش، همواره به این پارک می رفتند، در آن بازی و ورزش می کردند، دورهمی های خانوادگی و دوستانه داشتند و از فضای مفرح و طبیعت ناب آن بهره می بردند.

نکته دیگری که در مورد پارک جنگلی سرخه حصار باید در دستور کار قرار بگیرد، این است: «لطفاً جلوی آسفالت کردن این پارک و کوهها و مسیرهای پیاده روی را بگیرید.»

افرادی که وارد این پارک می شوند، اغلب با هدف پیاده روی و کوهنوردی در مسیرهای طبیعی از آن استفاده می کنند. بنابراین، لازم نیست هر روز چند کیلومتر مسیر اتوبانی و چند بانده در داخل این منطقه حفاظت شده ایجاد شود. به نظر می رسد هر مدیری که وارد این پارک شده، با هر انگیزه و هدفی، متاسفانه یک نقشه توسعه ساخت و سازهای مغایر با طبیعت، برنامه ریزی و اجرا کرده است. بطور نمونه، همانطور که گفته شد سال ۹۸ در ابتدای ورودی مسیر کوهنوردی پارک جنگلی سرخه حصار و کنار پیاده راه آن، شروع به ساخت چندین سوییت اقامتی برای گردشگران کردند که همان زمان دو واحد آن تکمیل شد و بقیه مصالح آن و حتی واحدهای آماده شده در منطقه، از همان زمان رها شده‌اند. در کنار همین سوییت ها و در بالای تپه، چند مغازه زنجیره‌ای هم به صورت نصفه نیمه ساخته و رها شده است که البته، امیدواریم هرگز به آخر نرسد و خدای بزرگ دست سودجویان را از این پارک کوتاه کند.

از طرف دیگر، از همان ایام کرونا به این سو جاده سازی های آسفالته در این پارک طبیعی سرعت گرفته و دهها دستگاه آلاچیق و منقل سیمانی هم در نقاط مختلف آن بر پا شده است. پیش از آن هم منطقه وسیعی از پارک را به‌ عنوان ستاد اسکان در شرایط بحران، زیر بلوک های بزرگ سیمانی بردند؛ همان بلایی که سر پارک جنگلی چیتگر در غرب تهران هم آورده اند.

چطور می شود این بلوک ها را از بین برد و به طبیعت باز گرداند؟! اگر واقعا پارک حفاظت شده است، اجازه دهید به شیوه طبیعی بماند و مردم روی همان خاک و سنگ طبیعی راه بروند و تفریح کنند. با ادامه روند کنونی، دو پارک طبیعی تهران یعنی سرخه حصار و چیتگر به سرعت در حال مرگ و نابودی است. با هدف ساخت دستشویی و توالت و آب خوری و ایجاد سوپر مارکت و زمین ورزشی و سالن های مختلف، هر روز تعداد بیشتری از درختان و فضای طبیعی این پارک ها از بین می رود.

بسیاری از شهروندانی که به این پارک های جنگلی می روند، می گویند خواهش می کنیم این همه دستشویی و توالت برای ما نسازید. ما راضی هستیم بدون خرید پفک و چیپس و انبوه خوراکی ها و غذاها، در داخل این پارک چند ساعتی را بگذرانیم. بگذارید چند ساعت قلب شهروندان تهرانی هم با آسودگی کار کند. در تمام کشورهای اروپایی اگر کسی بخواهد از مناطق حفاظت شده دیدن کند، حق بردن کاسه و قابلمه و منقل و امثال آن را ندارد و می تواند در داخل کوله پشتی فقط بطری آب و چند ساندویچ سبک داشته باشد .

سوال اساسی این است: با این روند تخریب، ما به کجا می رویم؟! چه منبع طبیعی را دست نخورده برای آیندگان مان گذاشته ایم؟!

خدا رحمت کند پروفسور پرویز کردوانی را که در پاسخ به سوال یکی از دانشجویانش که پرسیده بود آیا راهی برای احیای دریاچه ارومیه وجود دارد؟، گفته بود: تنها راه این است که گردشگران خارجی را هواپیما هواپیما دعوت کنیم تا بیایند و روزهای مرگ این پدیده طبیعی را ببینند. این هم یک راه گردشگری است! و یا اینکه چاه های نفت که برای استخراج احتیاج به نمک دارند، این نمک ها را ببرند، به چاه ها تزریق کنند!.

بلای دریاچه ارومیه را سر پارک های طبیعی نیاوریم.