شوالیه تاریکی سینمای ایران / الیاس صفدری

   به گزارش گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری سلامت، بخش دوم مقاله «شوالیه تاریکی سینمای ایران» که نگاهی به کاربرد تاریکی و نور در سینمای استاد حسین جعفریان دارد را در زیر دنیال نمایید.

بخش سوم: جوایز اخذ شده و جشنواره ها

جشنواره فیلم فجر

1-      برنده سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه برای فیلم رستاخیز ، 1392

2-      برنده سیمرغ بلورین بهترین فیلمبرداری برای فیلم دیوار ، 1386

3-      کاندید سیمرغ بلورین بهترین فیلمبرداری برای فیلم بوسیدن روی ماه ، 1390

4-      کاندید سیمرغ بلورین بهترین فیلمبرداری برای فیلم درباره الی ، 1387

5-      کاندید سیمرغ بلورین بهترین فیلمبرداری برای فیلم جایی برای زندگی، 1383

6-      کاندید سیمرغ بلورین بهترین فیلمبرداری برای فیلم دو زن ، 1377

7-      کاندید سیمرغ بلورین بهترین فیلمبرداری برای فیلم بانوی اردیبهشت، 1376

8-      کاندید سیمرغ بلورین بهترین فیلمبرداری برای فیلم نقش عشق، 1369

9-      دیپلم افتخار سیمرغ بلورین بهترین فیلمبرداری برای فیلم نرگس ، 1370

جشن سینمای ایران

1-      برنده تندیس بهترین فیلمبرداری برای فیلم نسل سوخته ، 1379

2-      کاندید تندیس بهترین فیلمبرداری برای فیلم بوسیدن روی ماه، 1393

3-      کاندید تندیس بهترین فیلمبرداری برای فیلم درباره الی ، 1389

4-      کاندید تندیس بهترین فیلمبرداری برای فیلم بانوی اردیبهشت، 1377

5-      کاندید تندیس بهترین فیلمبرداری برای فیلم فروشنده، 1396

جشن انجمن منتقدان و نویسندگان

1-      برنده تندیس بهترین فیلمبرداری برای فیلم چ ، 1393

2-      کاندید تندیس بهترین فیلمبرداری برای فیلم رستاخیز ، 1393

3-      کاندید تندیس بهترین فیلمبرداری برای فیلم بوسیدن روی ماه، 1391

جشن دنیای تصویر (جشن حافظ)

1-      کاندید تندیس بهترین فیلمبرداری برای فیلم فروشنده، 1396

2-      کاندید تندیس بهترین فیلمبرداری برای فیلم چ، 1393

3-      کاندید تندیس بهترین فیلمبرداری برای فیلم درباره الی، 1390

4-      کاندید تندیس بهترین فیلمبرداری برای فیلم چهارشنبه سوری، 1385

5-      کاندید تندیس بهترین فیلمبرداری برای فیلم دو زن، 1378

بخش چهارم: رویکرد و سبک کاری حسین جعفریان

همان گونه که در بخش های اول تا سوم این پژوهش مشاهده نمودید؛ حسین جعفریان یکی از چهره های تاثیرگذار سینمای ایران است.

بر دانشجویان و علاقه مندان این مسیر لازم است که سبک ها و رویکردهای کاری موفق در این حوزه را بشناسند تا با اضافه کردن خلاقیت های فردی بتوانند آن مسیر را ادامه یا در جهت های متعالی سوق دهند.

تاکنون افرادی مانند ندا فضلی بوده اند که به این مهم بپردازند. ندا فضلی نویسنده و منتقد سینما، کتابی با عنوان «بر بوم شب» درباره فعالیت حسین جعفریان به رشته تحریر در آورده است و در این کتاب به هنر فیلمبرداری از نگاه حسین جعفریان پرداخته است.

کتاب «بر بوم شب» در هفت فصل گردآوری شده است. فصل اول از این کتاب با عنوان «مسئولیت فیلمبردار» است که شامل سرفصل‌های رابطه فیلمبردار و کارگردان، نقش و اهمیت تاریکی در فیلم، ارتباط با دستیاران، مسائل تخصصی فیلمبرداری از نظر جعفریان، فهم فیلمنامه، فهم طراحی صحنه، چگونگی انتخاب و استفاده از لنزها، نقش رنگ‌ها در فیلم می شود.

فصل دوم این کتاب گفت‌وگوهایی با ایرج رامین‌فر، حمید خزوعی، محمد داودی، آتوسا قلم‌فرسایی، منوچهر محمدی و هومن بهمنش درباره زیبایی‌شناسی تصویر فیلمبرداری حسین جعفریان گنجانده شده است.

در فصل سوم نگاهی به تفاوت‌های نظری درباره سبک فیلمبرداری شده است و در فصل چهارم این کتاب، یادداشت‌هایی از منتقدان صاحب قلم سینمای ایران به قلم هوشنگ گلمکانی، عباس یاری و شهرام جعفری‌نژاد درباره فیلمبرداری حسین جعفریان نوشته شده است.

در فصل پنجم کتاب، برخی کارگردان‌های سینمای ایران نظر را درباره این پرسش که دیجیتال بهتر است یا نگاتیو!؟ بیان کرده‌اند. در این فصل، فیلمسازان نظرات اختصاصی و دلبستگی‌های خود را درباره سینمای نگاتیو و دیجیتال بیان کرده‌اند. حسین جعفریان نیز با نگاه کارشناسی، نظرات خود را در این‌باره بیان کرده و توصیه‌هایی درباره تکنولوژی جدیدی که در سینما همه گیر شده را برای آموزش دانشجویان و دست‌اندرکاران سینما به رشته تحریر درآورده است.

فصل ششم نیز به مرور آثار حسین جعفریان اختصاص یافته است. در این بخش فیلم‌های مطرح سینمای ایران که در قاب تصویری حسین جعفریان نقش بسته، از نگاه کارگردان و فیلمبردار فیلم‌ها تجزیه و تحلیل شده است که می توان به تحلیل تخصصی فیلمبرداری فیلم‌هایی چون «نرگس»، «بانوی اردیبهشت»، «زیر پوست شهر»، «زیر درختان زیتون»، «شب یلدا»، «چهارشنبه‌سوری»، «درباره الی»، «چ» و «رستاخیز» اشاره کرد.

در فصل مربوط به گفتگو با کارگردانان، اصغر فرهادی، رخشان بنی‌اعتماد، کیومرث پوراحمد، عباس کیارستمی، احمدرضا درویش، همایون اسعدیان، ابراهیم حاتمی‌کیا دباره همکاری خود با حسین جعفریان صحبت کرده اند.

همچنین فصل پایانی کتاب «بر بوم شب» با عنوان «کلوزآپ»، به گفت‌وگویی درباره نگاه حسین جعفریان به زندگی و دنیای پیرامونش، علایق، سلیقه‌ها، بیوگرافی و سینماگرافی وی اختصاص داده شده و زندگی‌نامه هنری او به رشته تحریر درآمده است.

در این کتاب دو یادداشت نیز به قلم علیرضا رضاداد، دبیر جشنواره و ندا فضلی، گردآورنده کتاب در رابطه با نوع فیلمبرداری جعفریان آورده شده است.

همچنین ندا فضلی مستندی هفت دقیقه‌ای از حسین جعفریان ساخته است که در بزرگداشت این فیلمبرداری سینمای ایران در سی و سومین جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد.

این فیلم مستند درباره نوع تفکرات حسین جعفریان درباره سینما و 40 سال تلاش وی در این حوزه است و فیلمبرداری آن یک هفته به طول انجامیده است.

فیلمبرداری در خدمت فیلمبرداری

فیلمبرداری در خدمت فیلمبرداری، یک از مسائلی است که حسین جعفریان در گفتگوهای خود بر آن تکیه می کند. فضلی از زبان حسین جعفریان روایت می کند که « در فیلمبرداری در خدمت فیلمبرداری ، فیلمبردار به قصه ، منطق روایی و فضایی که باید همسو با محتوای اثر برای تاثیرگذاشتن بر تماشگر خلق شود کاری ندارد و تنها به فکر زیبایی ظاهری تصویرهایی است که ارائه می دهد.

آن نوع فیلمبرداری است که در آن اصل زیبا جلوه دادن چهره بازیگران است؛ به نحوی که انگار فیلمبردار کارگزار تبلیغاتی بازیگر است و وظیفه  دارد برای جلب مشتری بیشتر او را زیبا تصویر کند. اگر فرضاً به اقتضای قصه و نقش ، بازیگری در زیر زمینی تاریک و نمور محبوس شده است، باز می بینیم بدون فضا سازی و بی ارتباط با منطق قصه ، چهره بازیگر تحت تابش نورهای کلاسیک اصلی و مکمل و پشت قرار گرفته است.

می بینیم فرضاً یک تابش نوری برای تصویر بر دیوار زیرزمین انجام شده و به بازیگر هم سفارش شده است هنگام بازی خیلی تکان نخورد تا ترکیب بندی قاب تصویر به هم نریزد ، انگار که بازیگر در یک استودیوی عکاسی است و قرار است از او پرتره ای زیبا تهیه شود!

معلوم است که با چنین پرداختی تماشاگر به جای تعقیب قصه و دل سپردن به درام، محو تماشای چهره بازیگر و هنر فیلمبردار-عکاس می شود و از فیلم غافل می ماند و در انتها اگر نظر او را درمورد فیلم بپرسیم خواهد گفت فیلمبرداری زیبایی داشت!» (فضلی، 1393، 17)

خوشتر آن باشد که سرّ دلبران            گفته آید در حدیث دیگران (مولانا)

 

گفته های دیگران را درباره حسین جعفریان می خوانیم:

محمد داوودی درباره جعفریان می گوید : دیده نشدن مهم ترین ویژگی اوست. او می گوید: « حسین جعفریان شاید به دلیل حضور در تلویزیون و انجام پروژه های مختلف تلویزیونی اعم از مستند و فیلم های کوتاه و بلند ، برخلاف همکاران صرفاً سینمایی خود ، مرتب در حال تجربیات گوناگون بوده است. درست است که کارهای خوب او بیشتر با فیلمسازان مطرح و به نام سینمای ایران بوده است ، اما قطعاً رسیدن به نقطه تعامل با کارگردان های مختلف –غیر از وابستگی شخصی که ذاتی آقای جعفریان است- حاصل ممارست در دوران چندین ساله همکاری او با سازمان صدا و سیماست.  آقای جعفریان همواره خستگی ناپذیر در حال تجربیات مختلف بوده و حاصل این پشتکار کوله باری ارزشمند است.» (فضلی، 1393، 52)

ایرج رامین فر به جعفریان لقب شوالیه تاریکی می دهد. او بیان می دارد: « حسین جعفریان از معدود فیلمبرداران مولف و حساس سینمای ماست که صاحب سبک است و نگاهی خاص در قاب بندی تصویر، نورپردازی و کلاً ایجاد فضای ژانر درام سیاه دارد. به نظرم این دیدگاه خاص او به نور در صحنه که حالتی واقعی به قضا می دهد، متأثر از تجربیات او  در زمینه ساخت و فیلمبرداری فیلم های مستند است.

حسین جعفریان در فیلم هایی که به عنوان مدیر فیلمبرداری کار کرده ما را دقیقاً متوجه حضور فیلمبردار در لایه های پنهانی صحنه و پیشبرد داستان فیلم می کند.

مهم تر این که او با وسواس ، فیلمنامه و فیلمی را انتخاب می کند که بتواند استاندارد، سبک و نگاه خاصش را حفظ کند؛ یعنی نورپردازی کم حجم ولی منطقی صحنه ها، استفاده از منابع طبیعی و مصنوعی صحنه به عنوان key lighting ، نورپردازی با کنتراست بالا، ایجاد فضاهای تاریک و روشن در لوکیشن در دکورها که حالتی کاملاً واقعی به صحنه می دهد.

قاب بندی تصویر فقط هنر عکاسی نیست بلکه در خدمت ایجاد فضای فیلم و مکمل صحنه هاست و حرکت های پیچیده و حساس دوربین که بیننده متوجه آن نمی شود.» (فضلی، 1393)

حمید خضوعی نیز که معتقد است جعفریان نگاه رئالیستی به نور دارد؛ در این خصوص اظهار می دارد که : « فیلمبرداری حسین جعفریان کاملاً در خدمت فیلم است و به همین دلیل است که جعفریان فیلمبردار با ارزشی است و امضایش را پای اثر می بینیم. جعفریان در کار خودش آدم با تجربه ای است. این تجربه بیشتر از کارهایی با فرم رئالیستی به دست آمده است.

شاخص کار جعفریان ، جسارت در ثبت سیاهی ها و تنظیم کردن نور و نگاه رئالیستی به نور، یعنی استفاده از نور موجود و تقویت آن در صحنه هاست.

حسین جعفریان از این جهت فیلمبردار موفقی است که ایده های ذهنی کارگردان را به عینیتی صحیح می رساند. » (فضلی، 1393؛ 66)

هوشنگ گلمکانی ، او را سوار خاموش می خواند. او جعفریان را به مثابه یک نقاش تلقی می کند: « مثل نقاش های کلاسیک ، قلم مو را برمی دارد و به دقت هر میلی متر تابلویش را با وسواس یک میکل آنژ ، ون گوگ، رنوار، داوینچی، رافائل، رامبراند، یا کاراواجو پرداخت می کند.

نورپردازی رامبراندی که در توصیف کار برخی از همتایان بزرگ جهانی اش به کار می رود، در برخی از تصویرهای حسین جعفریان جلوه ای بارز دارد.

گاهی هم کارهایش جلوه اثری از یک نقاش مدرن را دارد. بستگی دارد به فیلمساز و حال و هوای فیلمش.

حتی گاهی می تواند مثل یک عکاس خبری ظاهر شود؛ باز در خدمت اثر.

فقط در کارنامه سی ساله اش جای یک فیلم سیاه و سفید خالی است تا نشان دهد او با ترکیب رنگ مایه های خاکستری در میان طیف سیاهی تا سفیدی چه میکند.

حسین جعفریان با آن حضور دلپذیرش در کنار دوربین ، شمایل حماسی یکی از همان هنرمندان کلاسیک را دارد.» (فضلی، 1393)

عباس یاری نیز، حسین جعفریان را تصویرگر لحظه های ناب زندگی ایرانی می خواند.

سخن پایانی

جدای از سبک کار و حرفه حسین جعفریان؛ آن چه که بر همه سینماگران و آنان که او را می شناسند مشهود است؛ ویژگی های اخلاقی وی است.

حسین جعفریان مردی بی ادعا، هنرمند و آرام است. نگارنده با سخن حمید خضوعی هم داستان است که حسین جعفریان را فردی قابل احترام می خواند.

چه بسا برای متخصصین این حرفه ، این امر روشن است که پنهان شدن در پشت دوربین و ثبت لحظه های آشکار و نهان یک قصه، -که همه جهان آن داستان محسوب می شود- بی شک علاوه بر لزوم داشتن دانش و حرفه؛ به خصائص و فضایل اخلاقی نیز نیاز دارد.

گلمکانی، نیک گفته است؛ که او با جلوه دوست داشتنی آثارش در هماهنگی کامل است.

در مجموع ، حسین جعفریان با سبک خاص فیلمبرداری اش و ویژگی های منحصر به فرد اخلاقی اش ، یکی از بزرگان سینما محسوب می شود.

باشد که علاقه مندان این مسیر از نگاه عمیق او در پشت دوربین هایش مشق بردارند تا با اضافه کردن خلاقیت های فردی به مسیر بزرگان خود راه خویش را در این حرفه سبز و هموار سازند.

اگرچه همچون سعدی می دانیم «صبر بسیار بباید پدر پیر فلک را/ تا دگر مادر گیتی چو تو فرزند بزاید» با این حال امید داریم که در آینده حرفه فیلمبرداری شاهد ظهور جعفریان های دیگری باشیم که راه استاد را ادامه می دهند.

در پایان سخن خود را این گونه به اتمام می رسانم:

او، پشت دوربین هایش؛ جهانی است بنشسته در گوشه ای!

 

الیاس صفدری

تیر 1399

   

منابع:

جعفریان، حسین ؛ عدسی در عکاسی و فیلمبرداری، تهران، سروش (انتشارات صدا و سیما) ، 1368

جعفریان، حسین؛ دوربین مولف، تهران، چشمه، 1397

فضلی، ندا؛ بر بوم شب، تهران، سی و سومین جشنواره بین المللی فیلم فجر، 1393

سایت ها:

www.salamcinema.ir

www.snn.ir

www.gilkhabar.ir

www.cinemacinema.ir

www.sekans.ir

www.manzoom.ir

www.ilna.news

www.sourehcinema.com

www.fa.wikipedia.org

برای مطالعه بخش اول این مطلب اینجا  https://tebna.ir/?p=128178 کلیک کنید