نویسنده: دکتر ابراهیم نوری گوشکی، متخصص پزشکی خانواده، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
به گزارش گروه بهداشت و درمان خبرگزاری سلامت(طبنا)دنیای امروز با پدیده های جدید و به سرعت همه گیر به نام رسانه های اجتماعی در فضای اینترنت روبرو شده است. رسانه های اجتماعی، برنامه های کاربردی، زیرساختی هستند که به منظورتسهیل تعامل، همکاری و به اشتراگ گذاشتن محتوا تولید شده اند. رسانه های اجتماعی قدرت را از شرکت، به سوی افراد و جوامع، یا به عبارتی به کاربران خلاق انتقال داده است. حضور همه جانبه و تک تک مردم از اقشار مختلف در رسانه های اجتماعی باعث شده است که کسب و کارها از این طریق، بازار خود را به دست آورند و تعامل زنده، واقعی و صمیمی با مخاطبان برقرار شود. افزایش میزان وابستگی افراد به رسانه‌های اجتماعی در تعاملات روزمره، هم سبب تغییرات در سبک زندگی کاربران به ویژه نوجوانان و جوانان و اثرگذاری بر نگرش‌ها و رفتارهای آنها شده و هم به بستری برای شناخت دقیق‌تر کنش‌های انسان‌ها تبدیل شده است.
لذا آنچه امروزه مورد نظر است توجه به اصل مشارکت و نقش رسانه ها در جلب حمایت مشتریان داخلی و خارجی سازمان ها با ایجاد هماهنگی درون سازمان ها است. در حالی که در سال ۱۳۸۳، سازمان صداوسیما با بیش از ۷۰ درصد، انتخاب نخست مردم برای کسب اخبار بود، اما این اعتماد در یک بازه زمانی ۱۷ ساله و طی یک روند نزولی، در حال حاضر به کمتر از ۴۵ درصد رسیده است. اتفاقی که البته با نگاهی به وقایع پیرامونی هم می‌توان آن را متوجه شد. زمانی که اینترنت پرسرعت تلفن همراه و به تبع آن شبکه‌های اجتماعی محبوب مثل تلگرام در ایران گسترش فراوانی یافت و مرجعیت خبری صدا و سیما به نحوی سینوسی، بالا و پایین رفت. به نظر می‌رسد نزول مرجعیت خبری تلویزیون، مربوط به مدیای تلویزیون است و تفاوتی میان داخل و خارج ایران در آن نیست یعنی اساسا با ظهور و پرمخاطب شدن شبکه‌های اجتماعی میان مخاطب ایرانی، شبکه‌های تلویزیونی -اعم از داخلی و خارجی- در بحث مرجعیت خبری ضعف پیدا کرده است و به تدریج قافیه را به سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی باخت.
لذا نقش رسانه ها و همچنین تأثیرات شبکه‌های اجتماعی در بستر و بافت فرهنگی به وضوح مشخص شده است. به طوری که نقش این رسانه ها بعنوان یکی از اصلی ترین موضوعات هر سازمانی مطرح می باشد. زبان رسانه ای درست در کنار روابط عمومی آنقدر حائز اهمیت است که در واقع به عنوان بازوی راست مدیریت سیستم ها شناخته شده است.
در هر حال، رسانه در حوزه سلامت، یک منبع مهم جهت انتقال پیام سلامت به عموم شهروندان است و جزء لاینفک سیستم ارائه خدمات بهداشتی به شمار می رود و رسانه ها به عنوان ابزار قدرتمند اطلاع رسانی در اکثر کشورها، نقش برجسته ای در توسعه سلامت جامعه ایفا می کنند. بخشی از رسالت رسانه ها، آگاهی بخشی عمومی و بالا بردن کیفیت زندگی شهروندان است که در قالب رسانه های چاپی(مجلات، کتاب ها و ...)، رسانه های پخش (تلویزیون و رادیو و ...)، رسانه اینترنتی(ایمیل ها و نشریات آنلاین و..)، رسانه‌های خارج از خانه(مانند بیلبوردها...) ، رسانه های صوتی(پادکست‌ها، آهنگ‌ها و فایل‌های صوت و..)، رسانه های تصویری(مانند فیلم‌ها، سریال‌ها و ویدئوهای آموزشی)، رسانه های اجتماعی( مانند فیسبوک، اینستاگرام و توییتر...)، رسانه های تعاملی(مانند بازی‌های ویدئویی، برنامه‌های رایانه ای و واقعیت مجازی و..)، رسانه های موبایل(مانند برنامه‌های تلفن همراه، بازی ها و وبسایت‌های بهینه شده برای اسمارت فون....)، رسانه های تحت فشار(مانند تبلیغات تلویزیونی و رادیویی)، رسانه های هنری( مانند نقاشی، عکس و تئاتر) می باشند. لذا با توجه به اهمیت رسانه ها و نقش آن ها در توسعه سلامت جامعه؛ وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، باید نقش اصلی را در این خصوص برعهده گیرد.
هدف اصلی:
ترغیب شهروندان به حفظ سلامت فردی و اجتماعی و توسعه سلامت در جامعه
اهداف اختصاصی:
- افزایش میزان اطلاعات کارکنان ، مدیران نظام سلامت و شهروندان
- افزایش نقش رسانه ها در روش های آموزش، برنامه ریزی و ارتقاء سلامت
- افزایش جلب مشارکت سازمان های داخلی و خارجی در زمینه های آموزشی و مشارکت در حوزه سلامت
- افزایش ارزشیابی برنامه های انجام شده در رسانه ها
- افزایش برنامه های اجرا شده در حوزه اطلاع رسانی سلامت در سازمانهای همکار در حوزه رسانه
به عنوان جمع بندی و نتیجه گیری می‌توان گفت که رسانه‌های اجتماعی با توجه به قابلیت هایشان می‌توانند به شکل گیری ارتباطات موثر سلامت کمک نمایند، هر چند که محدودیت های این رسانه ها می‌تواند عامل بازدارنده ای برای ارتباطات موثر سلامت باشد. وقت آن فرا رسیده است که سیاستگذاران حوزه سلامت، رسانه‌های اجتماعی را در تدوین برنامه ها و استراتژی های ارتباطات سلامت، آموزش سلامت و تبلیغ سلامت یکپارچه سازند و به بهانه محدودیت های احتمالی که این رسانه ها در حوزه ارتباطات سلامت می‌توانند داشته باشند، از به کار بردن آنها نهراسند. اگر چه از محدودیت های رسانه‌های اجتماعی نیز می‌توان با تغییر نگرش دست اندرکاران حوزه سلامت نسبت به این رسانه ها و آموزش سواد سلامت الکترونیک به کاربران گذر کرد.
در همین راستا نظام رگولاتوری سلامت باید کمیته هایی در سطح ملی و همتراز در سطوح دانشگاهی به منظور افزایش میزان اطلاعات کارکنان، مدیران نظام سلامت و شهروندان با هدف توسعه سلامت جامعه در حوزه رسانه، ارتباطات، شبکه های اجتماعی و هنر با مشارکت تمام ارگانها و سازمانهای درگیر تشکیل دهد.
دامنه محتوایی:
-نظام جامع شناسایی و ایجاد شناسنامه، ثبت، بروز رسانی رسانه ها، شبکه های اجتماعی داخلی و خارجی
امروزه از کاربرد رسانه‌های اجتماعی در همه حوزه ها سخن رانده میشود و حوزه ارتباطات سلامت و سلامت همگانی نیز از این قاعده مستثنی نیست. تعداد کاربران رسانه‌های اجتماعی وعلاقه‌ای که این کاربران به محتوای این رسانه ها دارند، به طور چشمگیری رو به افزایش است. ویژگی های منحصر به فرد رسانه‌های اجتماعی که آنها را از رسانه‌های جمعی متمایز می‌سازد، کاربر را قادر می‌سازد تا حجم عظیمی از اطلاعات سلامت را از متخصصین سلامت و سازمان های سلامت محور، بسته به نوع نیازش دریافت کند، همچنین امکان برقراری ارتباط با پزشکان و افراد دیگر- خواه بیمار یا غیر بیمار- را به منظور رفع نیازهای اطلاعاتی، عاطفی و روانی برای وی فراهم می‌آورد. علاوه براین، از رسانه‌های اجتماعی می‌توان به عنوان ابزاری مناسب و مقرون به صرفه برای دسترسی به خیل وسیعی از کاربران، آموزش سلامت و ارتباطات سلامت موثر استفاده کرد. تمامی رسانه ها و شبکه های اجتماعی پرمخاطب در یک منبع و ماخذی مشخص وبه صورت یکجا و سازماندهی شده وجود ندارد لذا یکی از اقدامات ضروری در ابتدای راه ثبت و شناسایی رسانه ها خصوصا شبکه های اجتماعی پرمخاطبی است که مردم از آن طریق به دنبال اطلاعات سلامتی رفته و از آنها اطلاعات کسب می کنند. لذا بایستی در نظام ثبت، کلیه رسانه های پرمخاطب فعلی و مورد استفاده کاربران در محدوده دانشگاه و کشور شناسایی شده و مشخصات آنها در سامانه رگولاتوری ثبت گردد.
-نظام جامع مدیریت نیازسنجی، هدایت و کنترل فعالیت های رسانه ای اجتماعی بر اساس گروه هدف جامعه
امروزه میلیون ها نفر از مردم سراسر دنیا از اینترنت استفاده می‌کنند و بخش عمده ای از فعالیت کاربران اینترنت به فعالیت های مربوط به سلامت، ارتباط دارد. از سال ۲۰۰۰ محبوبیت اینترنت به عنوان منبع کسب اطلاعات سلامت شروع و طی سال های بعدی بر این محبوبیت افزوده شده است. به طور کلی قبل از پذیرش و استقبال گسترده از اینترنت به عنوان منبع اطلاعات سلامت، افراد اطلاعات سلامت را از منابع اطلاعاتی مانند پزشک، اعضای خانواده و رسانه‌های جمعی دریافت می‌کردند. از سال ۲۰۰۰ افراد به موتورهای جستجوی اینترنتی وابسته شدند زیرا این موتورهای جستجو، دسترسی به کلیه صفحات وب موجود در سرتاسر دنیا را امکان پذیر می‌کردند. اکنون نیز از محبوبیت موتورهای جستجو برای یافتن اطلاعات سلامت کاسته نشده است. علاوه بر وب سایت های ایستا که صرفا کارکرد اطلاع رسانی دارند و برقراری ارتباط تعاملی از طریق آنها فراهم نیست، وب سایت های تعاملی که رسانه‌های اجتماعی به نوعی، نام دارند نیز طی سالیان اخیر به عنوان منبع کسب اطلاعات سلامت مورد توجه قرار گرفته اند. پیدایش و گسترش رسانه‌های اجتماعی، اینترنت را از منبع ایستای اطلاعات سلامت به منبع پویاتر ارتباطات سلامت تبدیل کرد. لذا در شرایط حاضر بایستی نیازهای سلامت مردم بررسی و استخراج شده و با مدیریت فعالیت رسانه های اجتماعی که مردم برای جستجوی اطلاعات سلامتی، برقراری ارتباطات سلامت و خرید محصولات مراقبتی بهداشتی سلامت به سراغ آنها می روند در تصمیم‌گیری های مهم درباره سلامت کاملا کنترل شده و هدفمند عمل نموده تا منجر به ارائه اطلاعات درست در چارچوب دستور عمل های حوزه سلامت باشد.
-نظام جامع مدیریت به کارگیری بهینه منابع مادی و انسانی با استفاده از کارکردهای برنامه‌ریزی، سازماندهی، هدایت و کنترل به منظور تحقق اهداف برنامه
مدیریت رسانه، به کنترل محتوای تولید شده در رسانه، به منظور افزایش اثر بخشی تولیدات بر مخاطب اطلاق میشود. اگر اثر بخشی را مهم‌ترین مؤلفه توفیق مدیریت در یک سازمان بدانیم، آن چیزی نخواهد بود مگر دستیابی سازمان به اهدافش. لذا با توجه به اهمیت سلامت برای برقراری ارتباطات سلامت، سازمان های سلامت محور باید بدانند که چگونه می‌خواهند افراد را نسبت به امور و مباحث مربوط به سلامت آگاه سازند، چگونه می‌خواهند بر آنها تاثیر گذارند یا آنها را نسبت به تغییر رفتار سلامت و پذیرش رفتار سلامت جدید که یکی از اهداف مهم سازمان است برانگیزانند. یکی از نکاتی که توسط ارتباط گران سلامت همواره توصیه میشود، دقت در طراحی پیام سلامت است.
درک و تفسیر شواهد علمی که اساس اعتبار پیام سلامت را می‌سازند، نیازمند داشتن سطح خاصی از سواد است. همواره از متخصصین حوزه سلامت انتظار می‌رود که پیام های سلامت موثر و کارآمد طراحی نمایند و به افرادی که سلامتی شان در خطر است و از دانش و آگاهی کافی در حوزه سلامت برخوردار نیستند، این پیام ها را برسانند. این شکل از تغییر و هماهنگ کردن اطلاعات سلامت با سطح سواد سلامت مخاطب و ارسال آن به مخاطب و تاثیرگذاری براو، جوهره ی ارتباطات موثر سلامت را می‌سازد. به منظورارتقای سلامت موثر، تغییر رفتار باید در سطح فردی صورت گیرد.
به منظور ایجاد یک ارتباط سلامت موثر، تنها دقت در طراحی پیام سلامت و لحاظ کردن ویژگی های ذکر شده در آن پیام کافی نیست، بلکه باید به ویژگی های شناختی مرتبط با مخاطب هم توجه نمود، چرا که این ویژگی ها نیز به نوبه خود می‌تواند در تغییر رفتار سلامت، تاثیرگذار باشند. برای مثال، مطابق با نظریه اعتقاد به سلامت، درک فرد از آسیب پذیری نسبت به بیماری، درک فرد از جدی بودن بیماری، خودکارآمدی فرد در انجام رفتار سلامت، درک فرد از موانعی که بر سر راه انجام آن رفتار سلامت وجود دارد و درک وی از فواید رفتار سلامت، همگی از جمله فاکتورهای فردی تاثیرگذار بر رفتار سلامت به شمار می‌آیند. برنامه‌های آموزش و تبلیغ سلامت حتی می‌تواند بر ویژگی های فردی نیز تاثیر گذارند. اما نکته ای که شاید در تدوین برنامه‌های ارتباطات سلامت کمتر مورد توجه متخصصین حوزه سلامت قرار گیرد، انتخاب هدفمند نوع کانال انتقال پیام سلامت است.
- نظام جامع مدیریت سیاستگزاری تولید، تامین و پخش محتوای رسانه ای نظرسنجی و اثر سنجی در سطح خرد و کلان
امروزه، متخصصین و کارگزاران سلامت، کانال های رسانه ای متعددی را پیش روی خود دارند تا از طریق آنها بتوانند به مخاطب مورد نظر خود دسترسی پیدا کنند، با اجرای درست انواع نظرسنجی امکان درک نیاز کاربران توسط کسب‌وکارها وجود دارد. جمع‌آوری بازخورد مشتری درباره محصولات و خدمات، موجب ایجاد بینشی عمیق برای تصمیم‌گیری در آینده خواهد شد. در این حالت است که مشتری مداری حقیقی تحقق می‌یابد. سازمان‌ها زمان و هزینه قابل توجهی را برای بررسی نظر مشتریان در مورد محصولات و خدمات خود صرف می‌کنند.
اطلاعات جمع‌آوری شده از انواع نظرسنجی ، بینش ارزشمندی برای سازمان درجهت حفظ ارتباط و درک نیازها و خواسته‌های آنها فراهم میکند. جذب مخاطب جدید، هزینه بیشتری نسبت به نگهداری مخاطب موجود دارد. بنابراین منطقی است که برای حفظ مخاطبین، باید تلاش کرد و با آنها رابطه وفادارانه برقرار کنید. در این صورت آنها نه تنها رسانه خود را از شما تکرار می‌کنند بلکه از رسانه شما حمایت نیز خواهند کرد. اطلاعات جمع‌آوری شده از مخاطبین می‌تواند به اعتبارسنجی تصمیمات و سیاستگزاری ها در سطح محلی و ملی کمک کند. علاوه بر آن به مخاطبین فعلی شما نشان می دهد که در حوزه سلامت علاقه‌مند به تامین نیازهای آنها هستید.
-نظام جامع مدیریت آموزش و توانمند سازی ارائه دهندگان و گیرندگان خدمت و بهینه سازی فرآیندهای مرتبط با رسانه و ارتقاء استانداردها و فرهنگ سازی عمومی
بر کسی پوشیده نیست که ارتقای دانش، نگرش و رفتار اعضای هر جامعه‌ای نقشی کلیدی در ارتقای اطلاعات سلامت دارد. یک برنامه جامع ارتقای دانش، نگرش و رفتار می‌بایست حداقل سه بخش اصلی را دربرگیرد:
۱-ذینفعان و افرادی که در فرایند ارتقای دانش و رفتار نقش دارند
۲-محتوا
۳-زیرساخت و فرایندها
با توجه به تجربه‌ی وزارت بهداشت و درمان در زمینه ایجاد زیرساختی مناسب با ایفای نقش‌های مختلف و جهت بالا بردن سرعت وصول به اهداف با تغییرات نسبی در این زیرساخت‌ها و تعریف فرایندهای لازم (مانند فرایند ارزشیابی) و تبدیل آن به یک زیرساخت مرتبط با رسانه، این بخش اصلی از اجزای سه گانه در زمان کوتاه‌تری حاصل خواهد گردید. درخصوص نقش‌های مختلف به‌طور پیش فرض پنج نقش اولیه زیر تعریف می‌گردد، هرچند پس از شروع عملیات اجرایی فعالیت‌های این تفاهم‌نامه، این نقش‌ها قابل اصلاح یا تکمیل خواهند بود و می‌توان نقش‌های مختلف (بدون محدودیت تعداد) حتی نقش‌هایی را که ایفا کننده بسیار محدود دارند (مانند وزیر یا رییس جمهور) نیز تعریف نمود.
۱-کاربران اجتماعی
۲-مدیران ارشد و سیاست‌گزاران
۳-پزشکان و پرسنل سلامت
۴-اساتید، محققین، مربیان و کارشناسان
۵-عاملین و مجریان قانون
درخصوص محتوا نیز هرچند تولید محتوا در برنامه‌ی جامع به شکل مستمر و نظام مند در طول زمان تامین و در دراز مدت تکمیل و اصلاح می‌گردد، لیکن در فاز شروع برنامه و جهت افزایش مشارکت، محتواهای آموزشی برای برخی موضوعات اولویت دار در مرحله شروع با استانداردهای بالا، ایجاد و بارگزاری گردد. به عنوان مثال تهیه بسته‌های آموزشی برای برخی از موضوعات اولویت دار در گروه‌های هدف اولویت دار.
-مدیریت نظام پژوهش و تحقیقات، تولید، نمایش ، تحلیل و بهره برداری از شاخص های قابل احصاء از فرآیندهای و پارامترهای اطلاعاتی و داشبورد های مرتبط با داده های برنامه برای کارشناسان ، مدیران و سایر ذینفعان
امروزه بیش از هر زمان دیگری، سلامت یکی از موضوع های اصلی است که به وسیله رسانه ها پوشش داده میشود. رسانه ها به ویژه رسانه های ارتباط جمعی زمینه هایی را برای افراد فراهم می کنند تا درباره سلامت و بیماری خود صحبت و فکر کنند و نقش مهمی در شکل دهی به سیاستهای ملی ایفا می کنند. تحقیقات در حوزه رسانه های سلامت همواره بر مسائل مهم و واقعی تمرکز میکند و نقش مهمی در شکل دهی به سیاستهای ملی را ایفا می نماید. در واقع، یکی از شاخه های تحقیق در رسانه های سلامت به چگونگی استفاده از رسانه های جمعی برای انتشار اطلاعات سلامت در جامعه، اطلاع رسانی در خصوص باورهای سلامت، شکل دهی به نگرشهای سلامت و اثر گذاری بر روی مخاطبین مردمی است. لذا کسب اطلاعات از تحقیقات صورت گرفته و مدیریت دسترسی ها به صاحبان فرآیند و نمایش داشبوردهای مختلف از اصول این برنامه است.
-نظام جامع ارزیابی، پایش و نظارت دوره ای و مستمر بر فرآیندهای این برنامه در مقیاس خرد و یا کلان.
نظام رگولاتوری سلامت (هماهنگی و تنظیم گری مقررات سلامت الکترونیک): مجموعه ای از ابزارهای قانونی (قانون، توافقات قراردادی و ...) مقررات، رویه ها، دستور عمل ها و فرایندها با هدف حفاظت از سلامت مردم، پایش انطباق با الزامات قانونی و الزامات قراردادی می باشد. در نظام رگولاتوری، فعالیت های متنوعی توسط رگولاتور سلامت (وزارت بهداشت) انجام می گردد. این فعالیت ها شامل تدوین، تنظیم و به کارگیری مقررات حاکم بر گردش اطلاعات و استانداردهای مربوطه، تعرفه گذاری خدمات سلامت، قیمت گذاری کالاهای پزشکی و بهداشتی، مدیریت جامع فرآیندهای مرتبط با صدور پروانه ها و مجوز ها و استعلام از سایر مراجع است.
-نظام جامع مسئله یابی، اولویت بندی، برنامه ریزی، بودجه ریزی، تخصیص منابع و مانیتورینگ عملکرد کلیه ذینفعان
اجرای برنامه‌های مداخله‌ای ویژه، جدای از تاثیر کوتاه مدت خود و حمایت طلبی ذینفعان، تجربیات مفیدی را ایجاد میکند که درصورت موفقیت، از امکان‌پذیری بالایی در توسعه آن به سایر نقاط کشور به ویژه با لحاظ حمایت‌های سیاسی و اجتماعی در سطح جامعه ارزشمند خواهد بود. تهیه و تدوین برنامه مداخله‌ای ویژه که اقدامات کارشناسی آن توسط یک دانشگاه علوم پزشکی انجام گیرد و حتی مصوبات قانونی و دستور قضایی لازم حسب مناسبت اخذ شود. تعیین بودجه در برنامه‌ریزی رسانه نیز تصمیمی مهم است و زمانی‌که بتواند با حداقل بودجه به حداکثر مخاطب دست یابد، ارزش آن مشخص میشود. حداکثر تعداد مخاطب یعنی دستیابی به بالاترین میزان دسترسی و فرکانس دو مورد از فاکتورهای مهم در تدوین یک استراتژی رسانه ای اثربخش به شمار می‌روند که در بخش بودجه‌بندی برنامه تبلیغاتی مشخص می‌شوند که در نتیجه‌ی آن به بودجه‌بندی در برنامه‌ریزی رسانه خواهد رسید.
اما به‌طورکلی بودجه‌بندی برنامه ریزی و تخصیص منابع در برنامه‌ریزی رسانه دارای شاخص‌های متعددی است.
نظر شما