۴۰ درصد جمعیت جهان مبتلا به کمبود آهن هستند

به گزارش گروه بهداشت و درمان خبرگزاری سلامت به نقل از روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی، دکتر گلبن سهراب با اشاره به این که آنمی  یا کم خونی با تولید گلبول های قرمز کوچک و کاهش سطح هموگلوبین در گردش شناخته می شود اظهار کرد: این نوع کم خونی که با نام میکروسیتیک (میکروسیت به معنی سلولهای کوچک است، به دلیل کمبود مواد مغذی مورد نیاز در سنتز سلولهای خونی، سلولها کوچکتر از اندازه طبیعی ساخته می شوند) در واقع مرحله نهایی کمبود آهن است و نشانگر نقطه نهایی محرومیت طولانی از آهن است.

مهمترین علت های ایجاد کم خونی را بشناسید

عضو هیئت علمی دانشگاه با اشاره به علل اصلی ایجاد کننده کمبود آهن در بدن توضیح داد: دلایل متعددی می تواند منجر به کم خونی فقر آهن شوند که از جمله آن می توان به دریافت ناکافی آهن از طریق رژیم غذایی نامناسب، جذب ناکافی آهن ناشی از اسهال، کاهش ترشح اسید معده، بیماری های روده ای از جمله سلیاک (حساسیت پرزهای روده به پروتئین گندم، جو و چاودار که باعث سوء جذب می شود) ، گاستریت آتروفیک (التهاب معده که باعث تحلیل رفتن سلولهای ترشح کننده اسید معده می شود)، گاستروکتومی (برداشتن معده از طریق جراحی) کلی یا جزئی و تداخل داروها اشاره کرد.

افزایش نیاز بدن به آهن برای افزایش حجم خون در دوران رشد، شیرخواری، کودکی و نوجوانی و دوران بارداری، افزایش میزان دفع آهن در اثر خونریزی های زیاد قاعدگی، خونریزی از زخم، واریس های مری، کولیت اولسراتیو (التهاب روده بزرگ که همراه با زخم باشد)، کرم های انگلی یا بیماری های بدخیم، اختلال در رهاسازی آهن از ذخایر آهن به داخل خون و نقصان در استفاده از آهن بر اثر التهاب مزمن یا سایر اختلالات مزمن به جز موارد استثناء از دیگر علل بروز کم خونی است که این متخصص تغذیه و رژیم  درمانی دانشگاه به آن اشاره کرد.

هشدار نسبت به خونریزی های خارج از نرم در ابتلا به کم خونی

عضو هیئت علمی دانشگاه با بیان این موضوع که  خونریزی های خیلی زیاد قاعدگی، می توانند باعث کم خونی فقر آهن در زنان شوند ادامه داد: متاسفانه بسیاری از خانم ها از تاثیر این خونریزی ها آگاه نیستند.

وی تاکید کرد: کم خونی فقر آهن در مردان در نتیجه خونریزی رخ می دهد.

اشاره به علامت های ابتلا به کم خونی بخش دیگری از این گفت و گو را به خود اختصاص داد.

کاهش توان کار و تحمل ورزش از دیگر نشانه های کم خونی

وی ادامه داد: از آنجا که کم خونی آخرین تظاهر کمبود مزمن و طولانی مدت آهن است، علایم زود هنگام دیگری نشان دهنده اختلال در کارکرد سیستم های مختلف بدن است، به عنوان مثال، کاهش توان کار و تحمل ورزش، انعکاس دهنده ی عملکرد ناکافی ماهیچه هاست.

قبل ازاینکه کم خونی آشکارا پیشرفت کند، نشانه هایی دارد

به گفته دکتر سهراب تظاهرات عصبی کم خونی شامل تغییرات رفتاری مثل خستگی، بی اشتهایی، پیکا (تمایل به مصرف مواد غیر خوراکی مانند گچ و خاک و ...) و ویار مخصوصا یخ خوری است، همچنین تکامل غیرطبیعی ذهنی در کودکان حکایت از وجود کمبود آهن است قبل ازاینکه کم خونی آشکارا پیشرفت کند.

از جمله علایم دیگر کمبود اولیه آهن کاهش قدرت ایمنی و   بروز عفونت های مکرر است که متخصص تغذیه و رژیم درمانی دانشگاه به آن اشاره کرد و افزود: با پیشرفت کم خونی فقر آهن، اشکال در ساختمان و عملکرد بافت های پوششی مخصوصا زبان، ناخن ها، دهان و معده بروز می کند. ممکن است پوست زرد کم رنگ شود و درون پلک پایین به جای قرمز صورتی باشد. تغییرات دهانی شامل: تحلیل رفتن نوک زبان، سوختگی، قرمزی و در موارد شدید ظاهر زبان براق، کاملا مسطح و مومی، التهاب گوشه های دهان و اشکال در بلع نیز ممکن است رخ دهد. همچنین نازکی و صاف شدن سطح ناخن ها که در نهایت منجر به ناخن های قاشقی شکل می شود.

نارسایی قلبی  نتیجه فقر آهن پیشرونده و درمان نشده

وی اضافه کرد: کم خونی فقر آهن پیشرونده و درمان نشده منجر به تغییرات قلبی عروقی و تنفسی می شود که در نهایت ممکن است منجر به نارسایی قلبی شود. 

دکتر سهراب با اشاره به این موضوع که درمان باید اصولا بر مبنای بیماری یا علت اصلی که منجر به کم خونی شده است متمرکز شود ادامه داد: هدف اصلی درمان کم خونی فقر آهن، تجدید ذخایر آهن در بدن است بنابراین درمان اصلی کم خونی فقر آهن، تجویز خوراکی آهن به شکل فروس  (آهن دو ظرفیتی که جذب بهتری دارد ) است.

وی عنوان کرد: اگرچه بدن هر دو شکل آهن (سه ظرفیتی و فروس) را مصرف می کند، اما شکل فروس در روده بهتر جذب می شود،  آهن در دستگاه گوارش تحت تاثیر موادی مانند فیتات (در نانهای سبوس دار که خوب تخمیر نشده اند می تواند مانع جذب آهن شود) واگزالات (در گروه سبزیها وجود دارد)، فسفات و کلسیم (عناصر دو ظرفیتی مهار کننده های جذب آهن) قرار می گیرد و بدین شکل، جذب آن از روده کاهش می یابد.

دریافت مکمل آهن چه زمانی  مناسب تر است

دکتر سهراب با اشاره به این موضوع که نکته دیگر در دریافت مکمل آهن این است که آهن با معده خالی بهتر جذب می شود توضیح داد: نکته اینجاست که ممکن است این روش موجب تحریک معده  شود و در ادامه با  عوارض جانبی گوارشی شامل تهوع، ناراحتی و درد شکم، احساس کشیدگی در ناحیه شکم، سوزش سردل، اسهال یا یبوست همراه شود بنابراین در صورت بروز این عوارض، توصیه می شود که به جای مصرف آهن با معده خالی، با وعده غذایی مصرف شود، اما این کار قابلیت جذب آهن را به شدت کاهش می دهد.   

این عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی  با اشاره به این موضوع که معمولا برای درمان کمبود آهن توصیه می شود مکمل آهن خوراکی به مدت سه ماه روزانه مصرف شود توضیح  داد: اسید آسکوربیک یا ویتامین  C می تواند باعث افزایش جذب آهن شود، که منابع عمده این ویتامین، میوه ها و سبزیجاتی مانند آلو، خربزه، ریواس، انبه، گلابی، طالبی، گل کلم، آب پرتقال، لیمو شیرین، سبزی ها، لیمو ترش، سیب و آناناس است.

وی تاکید کرد:  معمولا ۲ تا ۳ روز پس از تجویز مکملپ آهن، افزایش تعداد گلبول های قرمز خون دیده می شود،  اما افراد مبتلا به کم خونی فقر آهن، ممکن است بهبود عینی در خلق و خو و اشتها را زودتر گزارش دهند بنابراین توصیه می شود که مصرف مکمل آهن حتی در صورت رسیدن هموگلوبین به سطوح نرمال، به منظور اشباع ذخایر آهن در بدن به مدت ۴ تا ۵ ماه ادامه یابد.

اگر کم خونی با مکمل اصلاح نشد چه کنیم؟

وی درباره مواردی که کم خونی با مکمل یاری آهن اصلاح نمی شود نیز گفت: پزشک می تواند از آهن به صورت تزریقی (آهن دکستران وریدی) برای جبران کم خونی و اشباع ذخائر بدن استفاده کند چرا که با تجویز وریدی آهن، اشباع ذخایر آهن سریعتر اتفاق می افتد.

این متخصص تغذیه و رژیم درمانی دانشگاه با اشاره به این که علاوه بر دریافت مکمل، دریافت منابع غذایی غنی از آهن توصیه می شود ادامه داد: جگر، کلیه، گوشت قرمز، میوه های خشک، نخود و لوبیاهای خشک، آجیل، سبزیجات برگ سبز، نان و غلات کامل غنی شده، غلات صبحانه در ردیف غذاهایی هستند که بیشترین محتوای آهن را دارند. بطور کلی آهن از نوع هِم که در گوشت، ماهی و ماکیان وجود دارد بهتر از آهن غیرهِم که عمدتا در تخم مرغ، غلات، سبزیجات و میوه ها وجود دارد، جذب می شود.

استفاده از مهارکننده های جذب آهن از دیگر مواردی بود که دکتر سهراب به آن اشاره کرد و ادامه داد: این مواد در ترکیباتی مانند کربنات، اگزالات، فسفات و فیتات (موجود در نان های تخمیر نشده، غلات تصفیه نشده و لوبیای سویا) یافت می شوند.وی افزود: فاکتورهای موجود در فیبر سبزیجات ممکن است جذب آهن غیرهم را مهار کنند به این شکل که چای و قهوه در صورت مصرف همراه وعده غذایی، می توانند جذب آهن به ویژه آهن غیرهِم را تا ۵۰ درصد کاهش دهند. 

مصرف بی رویه وخودسرانه مکمل آهن عوارض جبران ناپذیری دارد

وی در ادامه نسبت به مصرف بی رویه مکمل آهن بدون توجه به نتایج آزمایش خون هشدار داد و گفت: این موضوع می تواند باعث افزایش ذخایر آهن (فریتین) شود که درنهایت منجر به افزایش التهاب در بدن خواهد شد بنابراین اضافه دریافت آهن می تواند روند واکنش های اکسیداتیو را که زمینه ساز سرطان هستند تسریع کند.

دکتر سهراب در ادامه با بیان این موضوع که برخی داروها از جمله آنتی اسیدها جذب آهن را کاهش می دهند ادامه داد: قرص آهن می تواند اثر برخی داروها مانند آنتی بیوتیک های تتراسایکلین، پنی سیلامین و سیپرو فلوکساسین و داروهای ضد پارکینسون، متیل دوپا، لودوپا را کاهش دهند بنابراین بین مصرف مکمل آهن با این داروها ۲ ساعت فاصله بگذارید.