تاریخچه اعتیاد به انواع مواد مخدر و درمان آن در جهان و ایران

به گزارش گروه بهداشت و درمان خبرگزاری سلامت(طبنا)دکتر ابراهیم نوری گوشکی متخصص پزشکی خانواده ،مواد اعتیاد آور ابتدا کشف شد و مدتی بعد، اعتیاد به آن نیز به وجود آمد. اما شاید اولین بار این ارسطو بود که در مورد اعتیاد صحبت کرد. او آن را یک بیماری نمی دانست، بلکه آن را یک «بی اختیاری اراده» و نقص شخصیت می دانست. نکات ظریف استدلال های ارسطو تا حد زیادی مورد بررسی قرار گرفته است، اما نکته مهم این است که اعتیاد از دوران باستان، بخشی از شرایط بشر بوده، اگرچه درمان اعتیاد در دوران باستان به اندازه دنیای امروزی دلسوزانه نبوده است.

تریاکا اولین بار توسط پاراسلوس طبیب و شیمیدان بزرگ سوئیسی و توماس سیدنهام پزشک معروف انگلیسی به صمغ شیری رنگ مترشحه از میوه کپسولی گیاه خشخاش اطلاق شد. در اروپا، مجارستانی‌ها اولین ملتی هستند که با گیاه خشخاش آشنا شده اند. در دوران صفویه در شهر یزد و کرمان خشخاش کشت می شده است، اگر چه خوردن تریاک در زمان صفویه مرسوم بوده، اما کشیدن آن، از زمان ناصرالدین شاه قاجار بوده است.

بقراط در چهارصد سال قبل از میلاد مسیح و «تئوفراست» در همان تاریخ، از تریاک برای درمان اسهال و رفع دردهای مزمن استفاده می کردند.

در طول تاریخ ثبت شده، اعتیاد بین دو مکتب فکری، کم‌نظیر شده است: آیا این انتخابی است که ناشی از ضعف‌های اخلاقی و تصمیم‌های ضعیف افراد مبتلاست، یا یک بیماری مشروع است که می‌توان از طریق رویکردهای پزشکی و روانپزشکی به آن پرداخت؟

مارک-آنتوان کروک، در مقاله‌ای در سال ۲۰۰۷ برای Dialogues in Clinical Neuroscience، بسیاری از موارد اولیه استفاده انسان از موادی که ذهن و خلق را تغییر می‌دهند در طول تاریخ ثبت کرد: «سنت این است که کشیش‌های اتیوپیایی شروع به برشته کردن و جوشاندن دانه‌های قهوه کردند تا بیدار بمانند. او می نویسد: «شب های عبادت پس از آن که چوپانی متوجه شد که بزهایش پس از تغذیه از بوته های قهوه چگونه جست و خیز می کنند.» سایر نکات قابل توجه قابل توجه عبارتند از:

قارچ Amanita muscaria که حاوی ترکیبی توهم زا است، حداقل ۴۰۰۰ سال است که در مراسم مذهبی آسیای مرکزی استفاده می شود.

کروک می نویسد: «اودیسه» هومر به معجونی اشاره می کند که بسیاری از دانشمندان یونانی معتقد بودند از تریاک گرفته شده است، و کروک می نویسد: «توافق کلی وجود دارد که سومری ها در پایان هزاره سوم قبل از میلاد خشخاش کشت می کردند و تریاک را از کپسول های دانه خود جدا می کردند. در کتاب مقدس، اولین اقدام نوح پس از بیرون آمدن از کشتی، کاشت تاکستان بود.

طبق نشریه ۱۹۸۹ «تاریخ شراب»، «قدیمی‌ترین دانه‌های انگور کشت‌شده تاکنون کشف شده و تاریخ کربن در گرجستان یافت شده و متعلق به دوره ۵۰۰۰ تا ۷۰۰۰ قبل از میلاد است»

در مصر باستان، نیلوفرهای آبی معروف به گل نیلوفر آبی به دلیل خاصیت آرام بخش و سرخوشی در جشن های آیینی مصرف می شدند.

هم حشیش و هم قهوه معمولاً در جهان اسلام مورد استفاده قرار می گرفتند و دومی به سرعت به اروپا و دنیای جدید گسترش یافت.

همانطور که تخمیر، جای خود را به تقطیر در اروپا داد، الکل حاصل از غلات قوی تر شد و منجر به افزایش تأثیر الکل بر سلامت و رفاه کسانی شد که آن را مصرف می کردند.

در حال حاضر تعداد مصرف کنندگان مواد مخدر در سطح جهان به دویست میلیون نفر می رسد که آمارهای رسمی تعداد معتادان کشور ایران را دو میلیون نفر اعلام کرده اند که میانگین سنی این افراد هجده سال است.

اگر این روزها در هر شکلی از رسانه های اجتماعی استفاده می کنید، به احتمال زیاد با یک بحث طولانی مدت در مورد ماهیت اعتیاد و درمان اعتیاد روبرو خواهید شد.

الکلی های باستان:

انسان خواص سرخوشی مواد تغییر دهنده ذهن و خلق را کشف کرد، تمایل طبیعت انسان به افراط باعث شد که اندکی پس از آن به افراط کشیده شود. در حماسه گیلگمش، که در مورد پادشاه بین النهرینی که در حدود ۲۸۰۰ سال قبل از میلاد زندگی می کرد، نوشته شده است، این شعر به تفصیل مقدمه مرد وحشی انکیدو با تمدن سومری را شرح می دهد: «به رسم این سرزمین آبجو را بنوشید. سیر شد / هفت کوزه آبجو را نوشید! و گسترده شد و با شادی آواز خواند»!

دیگر شخصیت‌های مشهور جهان باستان نیز تمایل زیادی به زیاده‌روی داشتند: اسکندر مقدونی، پادشاه مقدونی، که امپراتوری را از یونان تا هند بنا کرد، در ۳۲ سالگی درگذشت، و در حالی که علت آن هنوز مورد بحث است، شکی نیست که مست بود. بندرز در آتش زدن کاخ بزرگ تخت جمشید (به گفته مورخ یونانی دیودوروس سیکولوس) و قتل یکی از افسران ارشد او، کلیتوس سیاه، که جان خود اسکندر را نجات داده بود، کمک کرد. دیگر شخصیت‌های تاریخی دنیای باستان که مشکل مستندی با الکل داشتند عبارتند از:

آتیلا هون، که ممکن است در سال ۴۵۳ بر اثر واریس مری که در اثر نوشیدن زیاد الکل ایجاد شده بود، مرده باشد.

آلکیبیادس، یک ژنرال آتنی در طول جنگ پلوپونز، در «سمپوزیوم» افلاطون به عنوان یک آدم مستی توصیف شده است.

مارک آنتونی، که لذت جویی او، لطف ژولیوس سزار را از دست داد.

امپراتوران رومی که سخت حکومت می کردند و به سختی طرفداری می کردند، از جمله کلودیوس، نرون، تیبریوس و کالیگولا - طبق مقاله ای در سال ۲۰۰۶ در Current Psychiatry، «برخی از مورخان تخمین زده اند که دو سوم امپراتوران رومی که از ۳۰ قبل از میلاد (اگوستوس) تا ۲۲۰ پس از میلاد سلطنت کردند. (Elegabalus) به شدت مشروب می خوردند.»

از آنجایی که اثرات الکل بر کسانی که زیاده روی می کردند بیشتر به یک مشکل اجتماعی تبدیل شد (برخی از مورخان سقوط امپراتوری روم را حداقل تا حدی به عشق رومیان به شراب نسبت می دهند)، فیلسوفان باستان شروع به بررسی نقش آزادی اراده در آن کردند.

ثورپ، نویسنده اشاره می‌کند که «اولین بحث در مورد اعتیاد احتمالی در تاریخ احتمالاً متعلق به ارسطو فیلسوف است، اما او دقیقاً به‌گونه‌ای که متفکران مدرن از آن دفاع می‌کنند، سرزنش نکرده است. آرتیستو معتقد بود که اعتیاد به الکل، وابستگی بیش از حد به یک ماده، تقصیر خود ماده نیست، بلکه از اراده شخص معتاد است. او این مشکل را «اکراسیا» یا «بی اختیاری اراده» نامید: افرادی که آکراتیک بودند نمی‌توانستند آنقدر خود را کنترل کنند که بتوانند از خوردن خودداری کنند.

از قضا، در کنار هم قرار گرفتن این دو دیدگاه - بیماری در مقابل انتخاب - حداقل حتی در آن زمان نیز اشاره شده بود، زیرا معلم ارسطو، فیلسوف افلاطون، در مجموعه ای از نوشته های خود به نام "قوانین" به اثرات فیزیکی شراب اشاره کرد: طبق مقاله ای در سال ۱۹۹۹، اولین مورد اشاره به قانون کارتاژنی است که مقرر می دارد هیچ سربازی در راهپیمایی هرگز نباید از این معجون [شراب] بچشد، بلکه تمام مدت خود را فقط به نوشیدن آب اکتفا کند. آکادمیک آکسفورد نوشته ارنست ال. آبل: «دوم بیانیه ای است که افلاطون بیان کرد و به والدین توصیه می کند هنگام تولید مثل بچه هوشیار باشند، زیرا: «... درست نیست که تولید مثل کار بدن هایی باشد که در اثر شراب زیاد حل می شوند، بلکه درست است که جنین باید محکم، پیوسته و بی سر و صدا در رحم فشرده شود.»

با شروع به زوال امپراتوری روم و گسترش مسیحیت در سراسر اروپا، کلیسای کاتولیک روم - مرجع مذهبی غالب آن زمان - به دنبال ایجاد تعادلی بین اعتدال و بی‌اعتدالی بود. شراب به عنوان هدیه ای از جانب خداوند اعلام شد و در حالی که افراد مجاز به تصمیم گیری در مورد مصرف شخصی خود بودند، افراط در مصرف آنها گناه تلقی می شد و به گفته محقق J.D. Rolleston، «مالیات نوشیدنی، کاهش ساعات فروش و تعداد میخانه ها و محدودیت‌های دیگری در قرون وسطی معرفی شد.» (طبق مقاله‌ای در سال ۱۹۳۳ در نشریه نیچر.)

با این حال، تعدادی از عوامل منجر به افزایش مستی در قرون وسطی شد: «سنت‌های جشن» بت پرستی که شبیه جشن‌های باکانالیایی رومی بود و به دوران متمدن‌تر منتقل شد، سبک‌های زندگی خشن که از طریق الکل و نیاز به تغذیه ای که گاهی اوقات فقط از طریق کربوهیدرات های موجود در آبجو به دست می آید.

الکلی ها اغلب به عنوان مردان (و زنان) با شخصیت پایین تلقی می شدند و در برخی موارد به دلیل تسخیر شدن توسط شیاطین زندانی، شکنجه و اعدام می شدند. در جاهای دیگر در کشورهای در حال توسعه، روش‌های دیگری در تلاش برای مهار اعتیاد مورد استفاده قرار گرفت: «در دهه ۱۶۰۰، سیگار کشیدن در امپراتوری عثمانی با سر بریدن و در روسیه با لب بریدن مجازات می‌شد، در حالی که هر کسی که در قرن چهاردهم در مصر حشیش می‌کشید، با آن مواجه می‌شد. به گفته Crocq، استراتژی بسیار خوش‌خیم‌تر کشیدن دندان‌هایشان است.

در دهه ۱۶۰۰، زمانی که اروپایی‌ها برای استعمار دائمی قاره آمریکا به غرب رفتند، عشق خود به الکل را با خود بردند. به گفته W.J. Rorabaugh که در سال ۱۹۹۱ برای مجله تاریخ انتشارات سازمان مورخان آمریکایی نوشت: «استعمارگران انگلیسی در ماساچوست و ویرجینیا آبجو وارد می کردند، اما این گران بود، و برای مدتی آنها آبجو خود را دم می کردند. پس از سال ۱۷۰۰ استعمارگران آب هلو تخمیر شده، سیب سفت و نرم می‌نوشیدند که آن‌ها را از هند غربی وارد می‌کردند یا در هند غربی تقطیر می‌کردند.

روراباو در ادامه می نویسد که «عملاً همه مشروب می نوشیدند» و نامزدهایی که برای انتخابات محلی نامزد می شدند تقریباً بدون دادن الکل رایگان شانسی برای برنده شدن نداشتند. به گفته لیویا گرشون، نویسنده تاریخ، حتی به بچه‌های نوپا هم «رام» داده می‌شد، و زمانی که بریتانیایی‌ها پس از انقلاب از فروش رام تحت کنترل دریای کارائیب خود به آمریکایی‌ها امتناع کردند، کشاورزان با مقدار زیادی ذرت شروع به تولید ویسکی کردند. ویسکی در مقادیر زیادی تولید می شد که ارزان تر از آبجو، قهوه یا شیر بود و تا سال ۱۸۳۰، ساکنان بالای ۱۵ سال ایالات متحده به طور متوسط سالانه هفت گالن الکل می نوشیدند.

در این دوره بود که برخی از افراد متوجه شدند که اعتیاد به الکل مانند دنیای قدیم، کشور جدیدشان را نیز آزار خواهد داد.

بنجامین راش یکی از امضاکنندگان اعلامیه استقلال، از پیشگامان پزشکی اعتیاد آمریکا بود. اگرچه او مانند اکثر پزشکان زمان خود معتقد بود که درمان هایی مانند خونریزی و پاکسازی با جیوه، جنون را "درمان" می کند، او همچنین چندین مواضع انقلابی مانند طرفداری از کاردرمانی اتخاذ کرد: در کتاب خود در سال ۱۸۱۲ "پزشکی" پرس و جوها و مشاهدات، در مورد بیماری های ذهن، او نوشت: «تذکر شده است که دیوانگان جنس مذکر در همه بیمارستان ها که در بریدن هیزم، آتش زدن و حفاری در باغ کمک می کنند، و زنانی که شاغل در شست و شو، اتوکشی و شستشوی کف هستند، غالباً بهبود می یابند، در حالی که افرادی که رتبه آنها را از انجام چنین خدماتی معاف می کند، جان خود را در دیوارهای بیمارستان از بین می برند.

درمان جمعی قبلاً توسط قبایل بومی آمریکا پذیرفته شده بود، که با ورود مشروبات الکلی به دنیای جدید، صفوف خود را تخریب کردند. داف خاطرنشان می کند که «در دهه ۱۷۵۰، «حلقه های متانت» در قبایل بومی آمریکا در سراسر کشور شکل گرفت. در سنت "شفا دهنده های زخمی" - این باور که بهبودی از یک بیماری ویرانگر نشانه یک شفا دهنده است - حلقه های هوشیاری بومیان آمریکا توسط اعضای قبیله ای که از نبردهای خود جان سالم به در برده بودند" با اعتیاد به الکل رهبری می شد.

تجربه، قدرت و امید آنها باعث شد تا از "نقایص خود از اعتیاد به الکل برای راه اندازی جنبش های مبتنی بر پرهیز که خواستار طرد کامل الکل و بازگشت به سنت های اجدادی بودند" استفاده کنند. در برخی موارد، مردمان بومی که به مسیحیت گرویدند، برای غلبه بر اعتیاد به الکل از تغییر مذهب حمایت کردند و خادمان پیوریتانیک در نیوانگلند مستی عمومی را گناه اعلام کردند. تلاش های اولیه برای مهار مصرف الکل تا حد زیادی بی اثر بود، اما جنبش اعتدال شروع به شکل دادن به سیاست های عمومی در این کشور نوپا کرد و به گفته گرشون تا سال ۱۸۵۰، نیمی از آمریکایی ها الکل را کنار گذاشته بودند.

در همان دوره، پیشرفت‌های علم به پزشکان نشان داد که مصرف طولانی‌مدت و فراوان الکل تأثیر مخربی بر بدن انسان دارد و در اواسط دهه ۱۸۰۰، دکتر مگنوم هوس، پزشک سوئدی، اصطلاح «الکلیسم» را ابداع کرد. به گفته نویسندگان آلانا هنینگر و هانگ ان سونگ که در مقاله "تاریخچه درمان سوء مصرف مواد" نوشتند، "کشف عوارض جانبی فیزیکی و عواقب مصرف مزمن الکل، و همچنین انگیزه بی اثر برای پرهیز در طول حرکت اعتدال نقشی در فشار برای درمان نهادی اعتیاد به الکل داشت.

یکی از اولین سازمان‌های حامی بیمار، انجمن آمریکایی برای درمان الکلیسم بود که در سال ۱۸۷۰ توسط مدیران شش خانه و آسایشگاه برای الکلی‌ها سازماندهی شد. آنها اصرار داشتند که الکلیسم به‌عنوان یک بیماری و نه به‌عنوان یک بدعت یا فعالیت مجرمانه تلقی شود، و این «خانه‌های مست» و آسایشگاه‌ها به عنوان پناهگاهی برای کسانی بود که با اعتیاد به الکل مبارزه می‌کردند. یکی از اولین ها، پناهگاه بی آب ایالت نیویورک است که در سال ۱۸۶۴ افتتاح شد.

در همان زمان، کشور شاهد افزایش شدید تعداد افراد معتاد به مورفین بود که به طور آزادانه بین سربازان مجروح در طول جنگ داخلی توزیع می شد. هوراس بی دی که در سال ۱۸۶۸ در نشریه "عادت تریاک" نوشت، تخمین زد که ۸۰۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰۰ آمریکایی به تریاک معتاد بودند و یکی از سربازان اتحادیه در اندرسونویل زندانی بود و پس از آزادی مورفین به او داده شد، با جزئیات کامل آنچه را که در تلاش برای او اتفاق افتاد توضیح داد. ترک کردن: «هیچ زبان و قلمی هرگز نمی تواند ... اعماق وحشتی را که زندگی من در این زمان در آن غوطه ور بود، توصیف کند. او در سال ۱۸۷۶ در یک نشریه "تریاک خوردن: طرح زندگینامه ای توسط یک عادت" نوشت: روزهای تحقیر و اندوه، شب های وحشت و عذاب، که من وجود بدبختم را از میان آنها می کشیدم.

با شروع استفاده گسترده از مورفین در مدیریت درد، پزشکانی که از خواص اعتیادآور آن بی اطلاع بودند، متوجه شدند که سرخوشی آن افسردگی و غم را کاهش می دهد. در نتیجه، ترکیبی از جانبازان مجروح و شهروندان متلاشی شده - به ویژه در مناطقی مانند جنوب، که در آن از هر پنج مرد جوان یک نفر در درگیری جان خود را از دست داده و کل شهرها به آتش کشیده شده بودند - جمعیتی آماده از معتادان رو به رشد را ایجاد کرد.

تصور می شد که تریاک نیز در جستجوی مداوم برای درمان اعتیاد به الکل دارای اهداف دارویی است. در واقع، تعدادی از درمان‌های مشکوک در آن روزها مورد توجه قرار گرفت، ثروتمندان می‌توانستند از حبس در خانه و درمان خصوصی فرار کنند، که بیشتر آنها کمی مضحک بود: جدای از بازاریابی نادرست مورفین به عنوان درمانی برای اعتیاد به الکل، همچنین سوابقی از بیماران خصوصی در حال استنشاق آمیل نیترات یا در مورد دوست و بیمار زیگموند فروید، کوکائین. معتادان مزمن با موقعیت اجتماعی پایین تر، مستعد خاموش شدن بودند. و گزینه ها به ندرت سودمند بودند. زندان‌ها، صدقه‌خانه‌های فقرا، بیمارستان‌ها و دیوانه‌خانه‌ها همگی سهم خود را از معتادان دریافت می‌کردند، اگرچه بیمارستان‌های خصوصی اغلب از اسکان «مست‌خوردگان» خودداری می‌کردند، زیرا این امر به‌عنوان اتلاف منابع تلقی می‌شد.

زمانی که در اواخر دهه ۱۸۷۰ مؤسساتی در ایالات متحده شروع به شکل‌گیری کردند، به نام‌هایی مانند «خانه برای کشته‌شدگان» و «پناهگاه‌های مستانه»، رژیم‌های درمانی آنها بسیار جالب بود. درمان‌های معمول در یک مؤسسه شامل جداسازی و «سم‌زدایی» بود، فرآیندی گیج‌کننده و کمی خطرناک که شامل تجویز همه چیز از بلادونای سمی گرفته تا داروی خواب‌آور کلرال هیدرات است.

تا سال ۱۹۰۲، بیش از ۱۰۰ مرکز در سراسر کشور آمریکا برای درمان اعتیاد به الکل وجود داشت که شاید محبوب‌ترین آنها ناشی از ایده‌های دکتر لسلی ای کیلی بود. با توجه به آرشیو دانشگاه ایالتی داکوتای شمالی، "موسسات کیلی تسهیلاتی برای درمان اعتیاد به الکل، نیکوتین و مواد مخدر بود" و یکی از اولین مؤسساتی بود که اعتیاد به الکل را به عنوان یک بیماری درمان کرد. اگرچه "کیلی کیور" یک کوکتل مشکوک بود - استریکنین، طلا و الکل - در آن زمان آنقدر معروف بود که در موسیقی تقلید شد و در دهه ۱۸۹۰ تقریباً در هر ایالت و کشوری یک موسسه کیلی وجود داشت.

در پایان این قرن، «بر اساس آرشیو NDSU» ، کیلی بیش از ۲۰۰ مرکز درمانی را تأسیس کرده بود که در آنها به بیماران "درمان" مخفی به شکل تزریق داده می شد. با کمال تعجب، این مراکز ۵۰ درصد موفقیت داشتند. افرادی که از مشکلات خود بهبود یافتند خوب ماندند زیرا علاوه بر تزریق های به ظاهر بی فایده، دکتر کیلی درمان گروهی و تبادل اطلاعات و همچنین مشارکت در جامعه را تشویق کرد. این گروه ها پیش درآمد گروه های امروزی مانند الکلی های گمنام بودند.

علاوه بر این، تصویب قانون هریسون در سال ۱۹۱۴ به فروش محصولات حاوی ترکیبات مشتق شده از خشخاش یا برگ های کوکا پایان داد، به این معنی که تنتور، پودر، اکسیر و انواع دیگر «درمان کننده ها» که می توانستند در کاتالوگ ها خریداری شوند. و در داروخانه ها دیگر به صورت قانونی به فروش نمی رسید. بازار سیاه شروع به سستی کرد و از آن زمان تا کنون ادامه داشته است، اما با تحت فشار قرار دادن اعتیاد - و اعتیاد به الکل به زودی به لطف اصلاحیه هجدهم و ظهور ممنوعیت - درمان اعتیاد آسیب دید.

در دهه ۱۹۲۰، تنها ۱۱ موسسه کیلی جان سالم به در بردند، و تفکر "خارج از دید، دور از ذهن" در رابطه با مواد مخدر و الکل باعث آسیب رساندن به افرادی شد که به کمک نیاز داشتند: "این ایده که الکل یک بیماری فیزیکی است که نیاز به درمان پزشکی دارد. بار دیگر با این باور جایگزین شد که الکل یک نقص در خصوصیات اخلاقی است که با منع قابل درمان است. به گفته هنینگر و سونگ، در نتیجه، گروه‌های مذهبی مانند ارتش رستگاری به ارائه خدمات درمانی به الکلی‌ها ادامه دادند، اما درمان نهادی اعتیاد تا اواخر دهه ۱۹۴۰ کاملاً ناپدید شد.

قانون هریسون برای جلوگیری از دسترسی غیرقانونی به موادی که به عنوان مواد مخدر خطرناک تلقی می شدند طراحی شده بود، اما عواقب ناخواسته ای نیز داشت. اگرچه تریاک و مشتقات کوکائین فقط توسط پزشکان مجاز بود، پزشکان طبق قانون از تجویز آنها برای معتادان به منظور سم‌زدایی یا نگهداری منع شدند، «زیرا دولت معتقد بود که تعداد زیادی از معتادان به‌جای اینکه از شیر گرفته شوند، به‌طور نامحدود در برنامه‌های نگهداری باقی می‌مانند. علاوه بر این، کلینیک‌های نگهداری از مورفین که برای اولین بار در سال ۱۹۱۲ برای درمان افزایش افراد معتاد افتتاح شد، ناپدید شدند و تقریباً یک شبه، موضوع اعتیاد از یک موضوع بهداشت عمومی به یک موضوع عدالت کیفری تبدیل شد:

اندکی پس از جرم انگاری مواد مخدر، بازداشت اجباری مصرف کنندگان و مصرف کنندگان مواد آغاز شد. بسیاری از افرادی که از اعتیاد رنج می‌بردند برای درمان اجباری به بیمارستان‌های روان‌پزشکی یا مستعمرات ویژه فرستاده شدند. زندان ها و ندامتگاه های فدرال نیز مملو از معتادانی بود که قانون هریسون را نقض کرده بودند. بین سالهای ۱۹۱۵ و ۱۹۲۹، تعداد زندانیان مرتبط با مواد مخدر از ۶۳ به ۱۸۸۹ نفر افزایش یافت. هنینگر و سونگ می نویسند، ازدحام بیش از حد مراکز اصلاحی منجر به ایجاد دو "مزرعه مواد مخدر" با بودجه فدرال و مدیریت می شود که به عنوان تسهیلات جداگانه برای مجرمان مواد مخدر که نیاز به درمان طولانی مدت دارند، عمل می کند.

این رویکرد بار دیگر در سال ۱۹۳۳ تغییر کرد، زمانی که ممنوعیت پایان یافت و جنبش مدرن الکلیسم شروع به قدرت کرد. بیل ویلسون و دکتر باب اسمیت در سال ۱۹۳۵ با ظهور الکلی‌های گمنام، مدل ۱۲ مرحله‌ای بهبودی را به وجود آوردند و به گفته ترپ، «پس از جنگ جهانی دوم، الکلی‌های گمنام محبوب‌تر شدند و «خانه‌های پله دوازدهم» اغلب در مناطق مسکونی، به سرعت در سراسر آمریکا رشد کرد. آنها بر محیط کاملاً هوشیار تأکید کردند و جلسات منظم AA را برای ساکنان و افراد خارجی برگزار کردند، رویه ای که هنوز ادامه دارد.

در سال ۱۹۴۹، بزرگترین قدم رو به جلو در زمینه درمان اعتیاد از طریق بنیاد هیزلدن ایجاد شد. پیش از این، یک الکلی با سه چشم انداز مواجه بود: نهادینه شدن با دیگرانی که از اختلالات روانی شدید رنج می برند، یک عمر جنایت و زندان یا یک زندگی فقیرانه و بی خانمان، که همه آنها از طریق منشور قضاوت در قطب نما اخلاقی مبتلایان دیده می شد.

مدل مینه‌سوتا، همانطور که از آن نام برده می‌شود، به‌عنوان یک جنبش اصلاح اجتماعی آغاز شد که در آن مفهوم «مهمان‌خانه» برای مردان الکلی در سنتر سیتی، مینه‌سوتا، به طور متواضعانه - هفت مرد و سه کارمند - با رویکردی منحصربه‌فرد برای درمان سلامت رفتاری آغاز شد: طبق وب‌سایت بنیاد هیزلدن بتی فورد، «مسئولانه رفتار کنید، در سخنرانی‌های مربوط به دوازده قدم الکلی‌های گمنام شرکت کنید، با بیماران دیگر صحبت کنید، تخت خود را مرتب کنید و هوشیار باشید»

وب‌سایت ادامه می‌دهد: «رد کردن چنین برنامه‌ای آسان خواهد بود»، اما پشت این قوانین ساده، خرد بالینی زیادی وجود داشت. هر پنج قانون بر روی غلبه بر یک ویژگی مشترک الکلی ها متمرکز بودند چیزی که بنیانگذاران AA آن را به عنوان "شورش خودخواهی" توصیف کردند. افراد معتاد به الکل می توانند مخفیانه، خودمحور و پر از خشم باشند. در پاسخ، بنیان‌گذاران هیزلدن اصرار داشتند که بیماران به جزئیات زندگی روزمره توجه کنند، داستان‌های خود را بگویند و به حرف‌های یکدیگر گوش دهند. هدف این بود که به الکلی‌ها کمک کنیم از زندگی انزوا به زندگی گفت‌وگو تبدیل شوند».

چنین رویکردی اکنون سنگ بنای اکثر بورسیه‌های بهبودی است: در ادبیات معتادان گمنام می‌گوید: «ارزش درمانی کمک کردن یک معتاد به معتاد به دیگری بی‌معنا است». با افزایش موفقیت برنامه، برگزارکنندگان شروع به استفاده از اصولی کردند که در یکی دیگر از مراکز مینه‌سوتا، بیمارستان دولتی ویلمار ایجاد شده بود: اینکه اعتیاد به الکل وجود دارد. که این یک بیماری است؛ و اینکه این یک بیماری چند مرحله ای است».

در سال ۱۹۵۶، انجمن پزشکی آمریکا اعتیاد به الکل را یک بیماری اعلام کرد، ایده ای انقلابی که با انتشار کتاب "مفهوم بیماری الکلیسم" در سال ۱۹۶۰ توسط E.M. Jellinek گسترش بیشتری یافت. در طول ۵۰ سال گذشته، سایر سازمان‌های پزشکی حرفه‌ای از AMA پیروی کرده‌اند و امروزه این سه رویکرد اصلی - مفهوم بیماری، فرآیند ۱۲ مرحله‌ای و مدل درمان مینه‌سوتا - همچنان بهترین تغییر را در شرایط صلح‌آمیز به معتادان و الکلی‌ها ارائه می‌کنند و بهبودی طولانی مدت آرامی دارند.

درمان اعتیاد در قرن نوزدهم

هنگامی که اعتیاد به الکل در قرن نوزدهم به یک مسئله مبرم تبدیل شد، راه حل های مختلفی برای مهار این مشکل ابداع شد. این راه حل ها به شدت به موقعیت اجتماعی فرد وابسته بود. فقرا با زندانی شدن، دیوانه خانه هاو مراجعه به خیریه ها(خانه های خیریه برای فقرا) درمان می شدند. بیمارستان های خصوصی وجود داشتند، اما آنها معمولاً از پذیرش بیماران خودداری می کردند، زیرا این امر به عنوان اتلاف منابع تلقی می شد.

برای ثروتمندان، داستان متفاوت بود. آنها می توانند از حبس در خانه فرار کنند یا تحت درمان خصوصی قرار گیرند که شانس بسیار بیشتری برای بهبودی به آنها می دهد.

ظهور درمان های اعتیاد:

اولین مرکز درمان مواد مخدر در دهه ۱۹۳۰ افتتاح و معروف به مزرعه مواد مخدر ایالات متحده شد. اولین بیماران آن نوازندگان جاز بودند که سعی می کردند اعتیاد به مواد افیونی را کنار بگذارند. رویکرد این مرکز به درمان در آن زمان غیر متعارف تلقی می شد. در این مرکز اعتیاد به عنوان نتیجه بیکاری در نظر گرفته می شد و بنابراین بیماران تشویق می شدند که سخت کار کنند، موسیقی بنوازند و زمان بیشتری را صرف خلق آثار هنری نمایند.

مرکز الکلی های گمنام:

در اواسط قرن بیستم، مرکز الکلی های گمنام شکل گرفت. چهار عضو مؤسس عبارت بودند از: بیل ویلسون، رولند هازارد، ابی تاچر و دکتر باب اسمیت. دو نفر از اعضا الکلی بودند و علیرغم اینکه مسیحی و از اعضای سازمان مسیحی به نام گروه آکسفورد بودند قادر به پرهیز از الکل خود نبودند. آنها برنامه ۱۲ مرحله‌ای به نام الکلی‌های گمنام را در سال ۱۹۳۹ که به آبی معروف بود را منتشر کردند. موفقیت AA را می‌توان به محیط استقبال از آن نسبت داد، جایی که بیماران می توانستند از حمایت عاطفی، معنوی و ذهنی برخوردار و در عین حال ناشناس بمانند. بعد ها از این مدل گروه های برای مواد مخدر دیگر مانند کوکائین،هروئین و … تشکیل شد.

تاریخچه مواد افیونی در جهان:

تریاک به عنوان داروی شفابخش برای بسیاری از امراض در جوامع انسانی سابقه دو هزار ساله دارد. سومریان و آشوریان کهن‌ترین اقوامی هستند که از افیون سخن دارند و پزشکان آشوری در سده هفتم قبل از میلاد آن را به عنوان مسکن به کار می بردند.

مجارستان اولین کشور اروپایی است که با خشخاش آشنا شد و گیاه شناسان این کشور آن را می شناخته و شیره اش را به کار می برده اند. چنانچه از مطالعات مشهود است مصریان از زمان‌های قدیم اوپیوم استعمال می کردند. و با آن که کشت خشخاش در ممالک شرقی از جمله چین، هند، ترکیه و ایران و ممالک اروپای جنوبی به عمل می آمده ولی اصل آن از مصر است.

ساکنان سرزمین هند نیز در شمار نخستین آشنایان به گیاه مخدرند و در آثار تاریخی اشاراتی به افیون و موارد استعمال آن شده و غالباً جهت تسکین و درمان دردها به کار می رفت.

یونانیان زمان سقراط نیز به آثار طبی تریاک پی برده و برای تسکین آلام خود این ماده را به کار می‌برده‌اند.

قاره اروپا در قرون وسطی نیز تا حدودی با افیون آشنا بوده و پزشک سوئیسی آن را به عنوان دارو به کار برد و مردم شکل خوراکی آن را به نام تریاکا یا توریاکا مصرف می نمودند. در کشور چین کشیدن تریاک از قرن هجدهم متداول بوده و تا قبل از سال ۱۹۰۳ تریاک و کوکائین به صورت خام و اصلی مورد استعمال قرار می گرفته است و معمولاً تریاک را می‌کشیدند و یا به صورت تنتور می‌خوردند.

استفاده از مواد مخدر و عکس‌العمل اجتماعی در قبال آن در مقاطع زمانی و مکانی مختلف متغیر بوده است و همیشه به عنوان یک رفتار انحرافی تلقی نمی گردد. به عنوان مثال در جامعه هند در بین کاست ها از برخی صور مواد افیونی نظیر نوعی ماری جوانا به نام بنگ، به واسطه رسوم اجتماعی و مذهبی توصیه و تجویز می گردید. بنگ که مایعی متشکل از ماری جوانا و شیر یا آبمیوه بود غالباً در برخی از مراسم های گوناگون نظیر عروسی و یا مراسم مذهبی به طور مرسوم استفاده می شد.

به زعم غالب صاحب نظران، انسان از آغاز تریاک و ترکیبات آن را استعمال می کرده، بدون آنکه با اثرات متعدد آن آشنا باشد. مردم قاره اروپا از چهار هزار سال پیش به اثرات ضد درد تخدیری اوپیوم آشنا بوده و آن را کشت می کردند. سومری ها نه تنها این ماده را استعمال می کرده اند بلکه نامی بر آن نهاده بودند که هنوز هم شایع است: گیاه شادی بخش.

نوشته‌های باستانی نشان می‌دهد که ترکیبات تریاک در تمام دوره های تاریخ بابل، مصر، یونان و روم استعمال می شده است.

یکی از مهم ترین عوامل اشاعه و رواج مواد مخدر در دنیا دسیسه ها و بهره برداری های سیاسی بوده است.

تاریخچه مواد مخدر در اروپا:

اروپاییان طی قرون ۱۴ و ۱۵ میلادی به سازمان یابی و نیرومند نمودن خود پرداختند. رقابت کشورهای انگلستان، فرانسه، اسپانیا، پرتقال و سپس هلند موجب شد تا جهت پیشبرد اهداف سیاسی اقتصادی و استعماری خود از هرگونه آلات و ابزاری استفاده کنند، یکی از این وسایل استفاده از افیون بود.

با برپایی نظام اجتماعی-اقتصادی سرمایه‌داری در پاره‌ای از کشورهای جهان، تجارت تریاک به عنوان یکی از متداول ترین مواد افیونی نه تنها در قاره اروپا و آمریکا بلکه در کشورهای دیگر نیز رواج پیدا کرد و در زمره کالاهای مهم تجاری درآمد و از رونق بی حدی برخوردار شد و از این طریق میلیونها انسان سالم و مولد را در کارخانه ها، مزارع و سایر مراکز تولیدی، تجاری و فرهنگی علیل و ناتوان ساختند.

تاریخچه مواد مخدردر ایران:

مصرف مواد مخدر در ایران از دوره صفویان آغاز گردید و با رواج یافتن کشت خشخاش در ایران گسترش یافت. در آن زمان مصرف بنگ (شاه‌دانه)، تریاک و حشیش در ایران آزاد بود و مردم در قهوه‌خانه‌ها و در دربار پادشاهی آن ها را مصرف می کردند. پس از آن، شاه عباس فرمان ترک تریاک را صادر کرد. ولی کشت خشخاش در آن زمان هم در ایران همچنان ادامه داشت.

«افیون» یا «کوکنار» که از دوران قدیم به «خشخاش» معروف بوده و هم اکنون آن را تریاک می نامند که با حمله اعراب از مصر و عربستان به ایران آمده است و از همان دوران خوردن آن به عنوان عامل تسکین دهنده دردها و مواد نیروبخش جسم و علاج بی خوابی رواج داشته است.

صفویان:

مصرف مواد مخدر در ایران از دوره صفویان و با رواج یافتن کشت خشخاش گسترش یافت. تا زمان پادشاهی شاه طهماسب، مصرف بنگ (شاه‌دانه)، تریاک و حشیش در ایران به‌عنوان یک هنجار پذیرفته شده بود و در میان مردم، در قهوه‌خانه‌ها و در دربار پادشاهی صفوی رواج داشت. پس از شاه طهماسب، شاه عباس دست به اقداماتی برای محدود کردن مصرف تریاک در ایران زد. او در سال ۱۰۰۵ هجری قمری(۹۷۶ خورشیدی) فرمان ترک تریاک را صادر کرد. با این وجود کشت خشخاش در آن زمان هم در ایران ادامه یافت.

قاجاریان:

در دوره قاجاریان تولید و مصرف مواد مخدر در ایران افزایش یافت و حکومت هم از آن حمایت می‌کرد. کشت خشخاش در ۱۸ استان ایران انجام می‌شد و هفت نوع تریاک در ایران وجود داشت. در زمان ناصرالدین‌شاه قاجار، اعتیاد به‌عنوان یک پدیده در ایران وجود داشت. در همان زمان صادرات تریاک یکی از منابع درآمدهای ارزی ایران بود. در دوره صفوی تریاک، بیشتر به صورت خوراکی مصرف می‌شد و کشیدن تریاک‌ به شیوه امروزی در دوره قاجار شکل گرفته‌است. پس از پیروزی جنبش مشروطه ایران در سال ۱۳۲۴ قمری (۱۲۸۵ خورشیدی)، حکومت ایران برای مبارزه با مواد مخدر، زیر فشارهای داخلی و خارجی قرار گرفت. در نتیجه «قانون تحدید تریاک» به تصویب مجلس شورای ملی رسید. ولی به دلیل وابستگی حکومت به درآمدهای ناشی از فروش مواد مخدر، مبارزه با مواد مخدر با جدیت انجام نمی‌شد.

دودمان پهلوی:

کشت و فروش تریاک توسط حکومت تا سال ۱۳۲۰ خورشیدی و خروج رضاشاه از ایران ادامه داشته‌است. در سال ۱۳۳۱ خورشیدی «قانون منع تهیه و خرید و فروش و مصرف نوشابه‌های الکلی و تریاک و مشتقات آن» توسط مجلس شورای ملی تصویب شد. دولت در سال ۱۳۲۴ خورشیدی «لایحه منع کشت خشخاش» را به مجلس شورای ملی ارائه کرد که در همان سال تصویب شد. این قانون علاوه بر منع کشت خشخاش معتادان را ملزم می‌کرد در مدت شش ماه اقدام به ترک مصرف مواد مخدر کنند. در سال ۱۳۴۷ خورشیدی، دولت «قانون کشت محدود خشخاش و صدور تریاک» را به تصویب مجلس رساند.

جمهوری اسلامی ایران

پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، قوانین کیفری برای مبارزه با مواد مخدر تصویب و کشت خشخاش در ایران متوقف شد. قانون کنونی برخورد با مواد مخدر در سال ۱۳۶۷ با ۴۵ ماده تصویب شد. هم‌اکنون قاچاق مواد مخدر در ایران، می‌تواند منجر به اعدام شود. حدود ۷۰ درصد اعدام‌ها در ایران مربوط به جرایم مواد مخدر است. اما با توجه به شکست سیاست تشدید مجازات، برای کاهش مجازات به کمتر از اعدام، در ۲۵ تیر ۱۳۹۶ افزودن یک ماده به قانون کنونی تصویب شد، همچنین بحث‌هایی برای توزیع مواد مخدر رقیق شده مانند متادون از سوی دولت مطرح شد

عامل گسترش مواد مخدر در ایران:

گروهی از تاریخ نویسان نیز لشگریان چنگیز مغول را عامل گسترش این چنین موادی در ایران پنداشته اند. آنچه بدیهی است ایرانیان خیلی پیشتر از حمله چنگیز با افیون و موارد استعمالش آشنایی داشته اند، چنانکه دو پزشک ایرانی یعنی «بوعلی سینا» و «رازی» از نخستین دانشمندانی هستند که به مصرف مواد افیونی در طب، گسترش بخشیدند. در آغاز روی کار آمدن سلسله صفویه، مصرف تریاک به ویژه به صورت خوراکی (خوردن) جنبه عادی به خود گرفت.

با آن که برخی از پادشاهان صفوی چون شاه طهماسب و شاه عباس به شدت با گسترش تریاک مبارزه کردند ولی از آنجایی که این دوران همزمان با رشد جهان خوارگی استعمارگران غربی بود، سعی شد که از اعتیاد بر ضد جوامع در حال رشد بهره برداری شود. به گونه ای که کشت خشخاش در روستاهای ایران متداول گشت و خرید و فروش و استعمال تریاک معمول شد. تریاک حتی به صورت یکی از مهم ترین اجناس صادراتی ایران درآمد که دولت و ملاکان از آن سود بردند.

قانون انحصار کشت خشخاش در ایران:

پس از رونق کشت تریاک در ایران که با کمک استعمار از ماهان کرمان آغاز شده بود، دولت نخستین قانون انحصار کشت خشخاش با نام انحصار تحدید کشت تریاک را به تصویب رساند. انحصار کشت از سوی دیگر، باعث تشویق معتادان گردید که با دادن شیره تریاک به دولت به قیمت مناسب به اصطلاح سودی عاید خود می‌کردند. این امر باعث شد تا تریاک کشی ایرانیان که تا آن زمان پنهانی و با شرمندگی انجام می‌گرفت، عمومیت و رسمیت یابد.

تأسیس شیره کش خانه در تهران:

بادادن شیره تریاک به دولت به قیمت مناسب نه تنها شیره کشی، از سویی مجاز شد بلکه مواد آن را هم فراهم نمود. به طوری که اداره انحصارات در نقاط مختلف تهران از جمله در محل باغ فردوس رسماً ۸ شیره کش خانه رسمی داشت که آن ها را دارالعلاج یا شفاخانه نامیده بود. بعد از آن در اثر فشارهای سازمان‌ بهداشت‌ جهانی، دولت شاهنشاهی مجبور شد تا کشت و استعمال تریاک را ممنوع اعلام نماید. در همین راستا اداره نظارت بر مواد مخدر به وجود آمد که وظایف زیر را ظاهراً دنبال می‌نمود:

جلوگیری از کشت خشخاش، بستن اماکن استعمال افیون، مبارزه با قاچاقچیان مواد افیونی به وسیله اقدامات قانونی و مداوای معتادان

ورود دیگر مواد مخدر به ایران:

همکاری نکردن و ناهماهنگی سایر کشورهای همسایه باعث شد که تلاش های ظاهری نیز برای ریشه‌کنی مواد افیونی راه به جایی نبرد. این امر موجب شد که علاوه بر تریاک، دیگر مواد مخدر نیز به ایران سرازیر شود و سموم پر آسیب تری همچون هروئین و مرفین که از مشتقات تریاک هستند، مردم مستعد و در معرض خطر را به خود مبتلا کنند.

چگونگی ورود هروئین به ایران:

هروئین درست یک سال پس از منع به اصطلاح کشت خشخاش توسط یک داروساز ایرانی از آلمان به ایران آمد. ورود این ماده و گسترش مصرف آن در کشور، همانند سایر نقاط دنیا، تظاهر این معضل را در کشور ما، هرچه آشکارتر ساخت. در واقع کشت خشخاش نه تنها اعتیاد را از جامعه دور نساخت، بلکه موجب گردید مخدری که خطرات و مضرات آن با تریاک قابل مقایسه نبود با فراهم شدن شرایط در جامعه، جا باز کند.

رواج حشیش در ایران:

در مورد حشیش، مورخ مصری می گوید: حیدر نامی که شیخ فرقه اسماعیلیه بود، در سده ششم هجری حشیش را در ایران رواج داد.

مجازات برای وارد کنندگان و مصرف کنندگان مواد مخدر:

پس از انقلاب اسلامی، شورای انقلاب اسلامی کلیه قوانین و مقررات مربوط به کشت خشخاش و استعمال مواد مخدر را لغو کرد و برای وارد کنندگان و مصرف کنندگان مواد مخدر مجازات های سنگینی قائل شد.

معضل اجتماعی اعتیاد:

مسئله اعتیاد به عنوان یک معضل اجتماعی عامل بسیاری از تباهی ها و فسادها در اجتماع است، به طوری که دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر علت حبس ۷۵ درصد زندانیان در کشور را در ارتباط مستقیم و غیرمستقیم با مواد اعتیادآور اعلام نموده است. امروزه پدیده اعتیاد در اجتماع ما چنان بی رحمانه پیش می تازد که در مسیر حرکت خود نه تنها سالمندان، جوانان و نوجوانان، بلکه کودکان بی‌گناه را نیز طعمه خود قرار می‌دهد.

جنگ ها و اعتیاد:

جنگ کریمه ( ۱۸۵۶- ۱۸۵۱) و جنگ داخلی آمریکا (۱۸۶۵ -۱۸۶۱) هر دو به گسترش سوء مصرف مواد افیونی کمک کرده‌اند.

اگرچه جنگ کریمه تأثیرات چندان پایداری در اروپا نداشت اما جنگ داخلی باعث پیدایش تأثیرات پایداری بر آمریکا شد.

نیروها به مورفین و تریاک دسترسی آزادانه ای داشتند چرا که این مواد را، برای تسکین درد همکاران زخمی خود، به همراه می بردند.

در تمام موارد زخم های شدید از مورفین استفاده می شد و به ویژه در زخم های عمیق سینه به کار می رفت در صورت کاربرد درست و آگاهانه، در مورد سودمندی آن، تردیدی وجود نداشت.

صرف نظر از کاربرد مرفین یا تریاک به ‌خاطر تسکین درد یا برای سایر مقاصد کمتر رسمی، اعتیاد به این مواد با چنان سرعتی گسترش یافت که از آن به عنوان مرض (سربازان) و (بیماری ارتش) یاد می شد.

در این موقع این ماده مخدر به طور قانونی در آمریکا در دسترس قرار داشت و پس از جنگ بسیاری از پزشکان سربازان معتاد را تشویق کردند که سرنگ های شخصی برای خود بخرند تا خود بتوانند به تزریق مواد افیونی بپردازند.

همواره اعلام یک رقم قابل اطمینان برای وقوع اعتیاد به ماده مخدر دشوار است. یک بر آورد به دوره مابین پایان جنگ داخلی و قانون ۱۹۱۴ هاریسون مربوط می شود که تعداد معتادان آمریکایی به مواد افیونی را در حد دویست هزار نفر اعلام می کند. صرف نظر از تعداد دقیق معتادان، در این زمان این مسئله، درصد هشدار دهنده ای را تشکیل می داد.

در سال ۱۹۲۱، اعلام شد که آمریکایی ‌ها دوازده برابر بیشتر از سایر ملت‌ های جهان مواد افیونی مصرف می کنند.

هر ساله بیش از هفتصد و پنچاه هزار پوند مواد افیونی وارد کشور شده بود در حالی که مصارف قانونی پزشکی این ماده مخدر، تنها هفتاد هزار پوند بود. (هر پوند تقریباً نیم کیلو است)

هروئین:

سال ۱۸۹۸ شاهد گسترش بیشتر و مهم تری بود.

یک ماده مخدر جدید که برای نخستین بار در بیمارستان سن ماری لندن توصیه شده بود به بازار عرضه گردید. این ماده معجزه گر جدید که در درمان اعتیاد به مورفین به کار می‌رفت ایمن و غیر اعتیاد آور تلقی می شد.

نامی هم که به آن داده شده منعکس کننده انتظارات بیش از حدی بود که از آن می رفت. هروئین از واژه هرو به معنی قهرمان و فردی که مطلوب خدایان است اخذ شده بود.

مانند بسیاری از مواد مخدر معجزه گر دیگر، این معجزه نیز متأسفانه قلابی ازکاردرآمد. این ماده مخدر فقط به معتادان به مرفین کمک می کرد تا مصرف مرفین را متوقف سازند اما به سرعت به هروئین معتاد می شدند.

تاریخچه شیشه در جهان:

تاریخچه شیشه در واقع از ژاپن شروع می‌شود، این ماده ابتدا در سال ۱۸۹۳ در کشور ژاپن توسط یک داروساز ژاپنی ساخته شد و سپس از حدود ۸۰ سال قبل، از کشورهایی مانند آلمان و ژاپن راهش را به سمت نقاط دیگر دنیا کج کرد.

کارخانه آلمانی تلمر این ترکیب را به تولید انبوه تحت نام پرویتین درآورد. در طول جنگ این کارخانه تولید انبوه پرویتین را ادامه داد.

در زمان جنگ جهانی دوم این ماده توسط سربازان ژاپنی، آمریکایی برای برطرف کردن خستگی و افزایش انرژی استفاده می‌شد. از فردای جنگ هم پرویتین به صورت غیرمجاز و زیرزمینی تحت نام «کریستال مث» که در ایران به نام «شیشه» مشهور شده است تولید و مصرف می‌شود.

در واقع می‌توان گفت در تاریخچه شیشه این آلمان نازی بود که مصرف بی‌رویه شیشه را توسط نظامیان گسترش داد. نازی‌های آلمان در سال ۱۹۳۹ در حمله‌ای که به اشغال لهستان و آغاز جنگ دوم جهانی منجر شد، قرص‌های «پرویتین» که از مت آمفتامین گرفته شده بود را در اختیار سربازان نازی قرار دادند.

رهبران آلمان نازی در آن سال از معجزه سربازان تحت امر سخن گفتند و از اینکه چه آسان کشورهای اروپایی یکی پس از دیگری توسط ارتش آلمان نازی به اشغال در آمدند.

در سال ۱۹۴۰ و در جریان اشغال دو سوم از خاک فرانسه نظامیان تحت امر آدولف هیتلر، در روزهای لشگر کشی بیشتر از ۳۵ میلیون قرص مت‎آمتافین مصرف کردند.

مصرف بالای پرویتین در حدی بود که ارتش هیتلری بعدها توسط برخی از مورخان به «ارتش معتادان» معروف شد. پرویتین به جز هشیار نگاه داشتن سربازان در خط مقدم باعث می‌شد واقعیات تلخ جنگ آنها را تحت تأثیر قرار ندهد.

طبق اسناد و مدارک در جریان نبرد آلمان نازی با بریتانیا، خلبانان نیروی هوایی نازی اغلب اوقات نشئه بودند. چرا که عملیات بمباران تأسیسات بریتانیا باید شب انجام می‌شد و هوشیاری خلبانان در آن زمان می‌توانست بسیار تأثیر گذار باشد.

در نهایت در طول جنگ جهانی دوم این ماده مخدر به دست سربازان بریتانیایی هم افتاد و در مقطعی توسط آنان نیز مصرف می‌شد.

تاریخچه شیشه در ایران:

هر چند که قدمت شیشه به جنگ جهانی دوم می‌رسد، اما تاریخچه شیشه در ایران قدمت زیادی ندارد. روزی که شیشه از آسیای جنوب شرقی وارد کشور شد، نامش «شابو» بود.

شابو توسط جوانان ایرانی که در آن کشورها کار می‌کردند، وارد ایران شد. مصرف کنندگان در ابتدا گمان می‌کردند که شابو اعتیادآور نیست، افراد را لاغر می‌کند و توانشان را بالا می‌برد.

خلاصه این که اوایل وقتی شیشه وارد ایران شد، بهانه چربی سوز بودن این ماده مطرح شد و عده‌ای را به سمت خودش کشاند. اما در حقیقت موجی که باعث شد مصرف این ماده همه‌گیر شود، وعده خیالی اعتیاد آور نبودن این ماده بود.

قاچاقچیان مواد مخدر این شایعه را راه انداختند که شیشه می‌تواند اعتیاد را درمان کند چون خودش محرک است و اعتیاد ندارد. همین مسئله خیلی از کسانی که به موادی مانند تریاک اعتیاد داشتند را به سمت مصرف این مخدر هل داد.

با این خواب و خیال که بعد از یک ماه استفاده از شیشه می‌توانید برای همیشه اعتیادتان را کنار بگذارید. در حالی که شیشه نه تنها اعتیاد شدید به همراه دارد، بلکه اعتیاد به آن شکل کشنده ای است.

در ایران قبل از سال ۱۳۸۶ مصرف شیشه بسیار محدود بود و در بررسی سریع وضعیت سوء مصرف مواد در ایران که در سال ۱۳۸۳ انجام شد، هیچ موردی از مصرف پیدا نشد. البته می‌توان حدس زد که تعداد محدودی مصرف کننده وجود داشته است.

در سال ۱۳۸۶ اما سه و نیم درصد از جمعیت مصرف کننده شیشه گزارش شد. اوج مصرف شیشه از سال ۱۳۸۷ و هم‌زمان با تولید داخلی آن در بازار سیاه شروع شد.

در تاریخچه شیشه در ایران می‌توان از این سال سیاه یعنی سال ۱۳۸۹ نام برد که شیشه از نظر تعداد مصرف کننده به دومین ماده شایع تبدیل شد و تعداد مصرف کنندگان آن هر روزه افزایش یافت.

بخش دوم:

پیشینه تاریخی ترک اعتیاد در جهان و ایران

ترک اعتیاد به دارو یا مواد، به داروهای روان‌انگیز مانند مواد مخدر، محرک و برخی داروها مانند الکل گفته می‌شود. بنا بر تعریف اداره بهداشت روانی آمریکا در سال ۲۰۱۰ میلادی که بر اساس تجربیات کسانی که خود را از چنگال اعتیاد رها کرده‌اند بنا شده‌ است، تعریف ترک‌اعتیاد(بهبودی از اعتیاد) به شرح زیر است: بهبودی، یک فرایند تغییر است که از طریق آن افراد برای به دست آوردن سلامت و رفاه و آسایش خود و به دست گرفتن اختیار زندگی تلاش کرده و سعی می‌کنند تا همه امکانات و قابلیت‌های بالقوه خود را مجدداً به دست آورند.

در سراسر دنیا مراکزی برای ترک افراد معتاد به انواع موادمخدر یا حتی اعتیادهای دیگر از قبیل اینترنت و… وجود دارد این مراکز در اکثر نقاط دنیا در حال فعالیت هستند. از جمله مهم‌ترین این مراکز در کشورهای مختلف می‌توان به مرکز بازپروری action on you در فلوریدا آمریکا you are good در کانادا gonzalez در برزیل Michelle در آلمان و… اشاره کرد اما در کشورهای همسایه مانند افغانستان و پاکستان که مرکز عمده فعالیت و توزیع مواد مخدر است، این کمپ‌ها بسیار زیاد هستند و بیشتر از مناطق دیگر جهان دیده می‌شوند که از جمله این کشورها ایران و تاجیکستان و قرقیزستان و روسیه هستند.

در روسیه کمپ‌ها زیر نظر دولت اداره می‌شود و کمپ‌های بازپروری دولتی نام دارند. در قرقیزستان و تاجیکستان اما با تأثیر از روسیه، کمپ‌ها را به نوعی دولتی‌هایی اداره می‌کنند که از طرف نهادهایی از پارلمان مأمور به این کار شده‌اند، در ایران هم که از همسایگان کشورهای منبع توزیع مواد مخدر است،کمپ ها تحت عناوین مختلف و اکثراً زیر نظر دولت و با هزینه‌های دولتی و بهزیستی اداره می‌شوند.

اصطلاح معتاد یا به نوعی اعتیاد هنگامی مطرح می‌شود که فرد وابستگی شدید به یک چیز نشان می‌دهد.

بسیاری از مشکلات مرتبط با اعتیاد به مصرف مواد که امروزه با آن مواجه هستیم، برای اولین بار در قرن هفدهم مشاهده شده است .

مرفین (که نام آن از مرو فوس، خدای رویا ها گرفته شده است)، نخستین بار از تریاک در سال ۱۸۰۳ مشتق گردید.

بیشتر درمان‌ها و تکنیک‌های درمانی که امروزه مورد استفاده قرار می‌گیرند، فقط در چند دهه اخیر توسعه یافته‌اند.

تاریخچه شکل گیری مراکز ترک اعتیاد در ایران:

رفع معضل اعتیاد در جامعه همواره یکی از دغدغه‌های مسئولان و فعالان حوزه اجتماعی بوده و به همین دلیل، همواره با طرح‌های مختلفی کوشیده‌اند تا در راستای تحقق این مهم گام بردارند.

ایجاد مراکز خودگردان:‌ یکی از نخستین طرح‌های اجتماعی برای کاهش آسیب اعتیاد در ایران سال 1375 بود. نوعی طرح بازپروری اجتماعی که با وجود موافقت معاونت پیشگیری بهزیستی، هرگز به مرحله اجرا درنیامد. تا سال ۱۳۷۷ بازپروری تهران در ورامین تنها محلی برای ترک فیزیکی معتادان بود. این مرکز که تعطیل شد، خانواده‌ها برای سم‌زدایی معتادان خود چاره‌ای نداشتند و باید بین ۲ گزینه زندان یا سم زدایی در خانه با همکاری گروه معتادان گمنام NA(Narcotics Anonymous) را انتخاب می‌کردند. زندان که وجهه خوبی نداشت. سم زدایی در خانه هم اغلب با توجه به فرهنگ خانواده‌های ایرانی خیلی مورد استقبال قرار نگرفت. دهه ۸۰ کم کم روند ایجاد خانه‌های بهبودی و کمپ‌های ترک اعتیاد در تهران سرعت بیشتری به‌خود گرفت و تاسیس این مجموعه‌ها رشد قارچ گونه‌ای از بالا تا پایین شهر به‌خود گرفت. در کنار کمپ‌های ترک اعتیاد دارای مجوز از سازمان بهزیستی، کمپ‌های ترک اعتیاد زیرزمینی و بدون مجوز هم برای خود در این بازار سهم‌خواهی کردند. دهه ۹۰ شکل گیری کمپ‌های ترک اعتیاد لاکچری و تبلیغات گسترده این کمپ‌ها در فضای مجازی. مجموعه‌هایی که استخر، سونا، سالن ورزشی، سالن بازی‌های کامپیوتری، مشاوره‌های روانشناسی و ماساژ و.... جزو حداقل امکانات رفاهی آنهاست ودر این به‌اصطلاح «بهشت ترک اعتیاد» بیماران می‌توانند حتی از سوئیت‌های اختصاصی استفاده کنند.

تاریخچه مراکز ترک اعتیاد در جهان:

در اوایل سال ۱۹۰۰ میلادی بود که مراکزی برای نگهداری و درمان معتادان به مواد مخدر و الکل تاسیس شد. این مراکز اصطلاحا «پناهگاه معتادان» نامیده می‌شدند. روش اداره این مراکز و نحوه برخورد با بیماران هم درست شبیه به آسایشگاه‌های روانی بود. اولین مراکز ترک اعتیاد دولتی مربوط به ایالات متحده آمریکا بودند. در سال ۱۹۳۵ میلادی این مراکز در ایالت‌های کلزینگستون و کنتاکی شروع به کار کردند.

در آن زمان بسیاری از افراد معتاد در این مراکز که «مزرعه نارکوتیک» نام گرفته بودند، ثبت نام کردند و تحت درمان قرار گرفتند. حتی نویسنده معروف آمریکایی ویلیام بروگ هم جزو همین معتادان بود. در سال ۱۹۵۰ برای اولین‌بار واژه «بیمار» برای توصیف افرادی که سوءمصرف مواد مخدر و الکل داشتند، استفاده شد. البته مدتی طول کشید تا افکار عمومی، اعتیاد را به عنوان یک بیماری بپذیرد. در آن زمان روشی به نام ۱۲ قدم برای ترک الکل و مواد مخدر استفاده می‌شد که موفقیت زیادی هم پیدا کرده بود. امروزه اکثر مراکز ترک اعتیاد، از روان‌درمانی به عنوان بخش اصلی درمان بیماران استفاده می‌کنند. وجود محیطی امن و حمایت‌گر در این مراکز، باعث اطمینان معتادان می‌شود. حتی سازمان‌هایی به نام الکلی‌های بی‌نام یا معتادان گمنام به وجود آمده که فعالیتی جهانی و بین‌المللی دارند. یعنی اقشار مختلف جامعه از سرتاسر جهان با پیوستن به چنین جمعیت‌هایی از تجربیات افراد موفق در این زمینه استفاده می‌کنند. آنها به راحتی مشکلات روحی روانی خود را با دیگران در میان می‌گذارند و با حمایت افرادی که از این بیماری‌ جان سالم به در برده‌اند، دوباره به زندگی طبیعی برمی‌گردند. در ژانویه ۱۹۷۱ میلادی ریچارد نیکسون، رییس‌جمهور وقت ایالات متحده آمریکا جنگی تمام عیار علیه مواد مخدر به راه انداخت. نیکسون ۱۰۵ میلیون دلار از سرمایه ملی آمریکا را صرف تاسیس مراکز درمان و ترک اعتیاد کرد. پس از نیکسون، برنامه ترک اعتیاد نه به شدت قبل ولی همچنان ادامه پیدا کرد. نانسی ریگان، همسر رییس‌جمهور بعدی آمریکا کنترل این برنامه را به دست گرفت و کار خود را با شعار «فقط، بگو نه» آغاز کرد. از اوایل قرن هجدهم برای درمان اعتیاد و سوء مصرف مواد مخدر، در کشورهای پیشرفته دنیا، مراکزی تاسیس شد که توسط روان‌پزشکان اداره می‌شد. البته این مراکز، چیزی شبیه به آسایشگاه‌های روانی بود که بیماران اسکیزوفرنی در آنها نگهداری می‌شدند. در واقع در آن زمان مطالعات کافی برای پیدا کردن روش‌های علمی ترک مواد مخدر انجام نشده بود. یعنی بیماران فقط در چنین مراکزی زندگی می‌کردند و شیوه درمانی استانداردی وجود نداشت. اما امروزه مراکز ترک اعتیاد دیگر به شیوه قدیم، اداره نمی‌شوند. در اکثر کشورها چنین مراکزی تاسیس شده و تحقیقات زیادی هم دراین زمینه صورت گرفته است. حالا اکثر افرادی که برای خود یا عزیزانشان دنبال کمک می‌گردند، می‌توانند به یکی از این مراکز مراجعه کنند. اما هنوز هم بیشتر مردم در مورد پیدا کردن مرکز ترک اعتیاد مناسب، تردید دارند. البته این تردید خیلی هم نابجا نیست چون قرار است برای مدتی طولانی روح و جسم خود را به دست مسوولان این مراکز بسپارند. در مراکز ترک اعتیاد فرد معتاد به دلیل وابستگی جسمانی و روانی به یک ماده مخدر در ساعت‌هایی از زندگی خود به شخصیتی متزلزل و بی‌ثبات تبدیل خواهد شد؛ ساعت‌هایی که رفتار کارکنان یک مرکز ترک اعتیاد می‌تواند با سوءتفاهم‌های اخلاقی فراوانی همراه باشد. به همین دلیل، مراکز ترک اعتیاد موظفند ۴ اصل اخلاقی زیر را در ارائه خدماتشان رعایت کنند:

۱- خدمات یکسان:

مراکز ترک اعتیاد موظفند خدمات متناسب با نیاز هر یک از بیماران را به‌طور کامل در اختیار آنها قرار دهند. ارایه این خدمات به هیچ‌وجه نباید تحت تاثیر نحوه ورود بیمار به این مراکز قرار بگیرد. به زبان ساده‌تر یعنی مسوولان این مرکز نباید بین کسی که خودش به مرکز مراجعه کرده با فردی که توسط مراجع قضایی مجبور به مراجعه شده، تفاوتی از نظر ارایه خدمات قایل شوند. گرچه درمان مورد نیاز هر بیمار با دیگری متفاوت است اما همه آنها باید به یک چشم دیده شوند.

۲- حقوق، وظایف و مسئولیت ها:

هر بیماری قبل از ورود به برنامه ترک در هر یک از مراکز ترک اعتیاد، باید کاملا نسبت به حقوق و وظایف خود آگاهی پیدا کند. بیمار حق دارد در تمام طول درمان کاملا محترمانه با او برخورد شود. علاوه بر آن اطلاعات شخصی بیمار و روند درمان او محرمانه است و مرکز ترک نباید آنها را در جایی دیگر منتشر کند یا در اختیار افراد دیگر قرار دهد. البته در اکثر کشورهای دنیا، در صورت بروز اورژانس‌های پزشکی یا دستور مقامات قضایی، مرکز ترک اعتیاد موظف است اطلاعات کافی را در اختیار تیم درمانی یا مقام قضایی قرار دهد.

۳- آگاه‌سازی به موقع:

مرکز درمانی موظف است حقوق بیمار را قبل از ورود او به مرکز برایش توضیح دهد و روند درمان نباید قبل از آگاه‌سازی بیمار شروع شود. حتی زمانی که شخصی توسط دادگاه و به اجبار وارد مرکز ترک اعتیاد می‌شود باز هم باید قبل از شروع برنامه درمانی از همه حقوق خود اطلاع پیدا کند.

۴- پایان درمان:

اعلام زمان خاتمه برنامه درمانی هم از نظر حقوقی مساله مهمی محسوب می‌شود چون امکان بازگشت به مواد مخدر وجود دارد، بنابراین مرکز درمانی باید معیارهایی را برای ترک مواد مخدر تعریف کند و این معیارها را برای بیمار و همراهانش توضیح دهد. در صورت موافقت بیمار و همراهان با این معیارها، مرکز ترک اعتیاد می‌تواند برنامه درمانی خود را آغاز کند.

تاریخچه درمان اعتیاد:

برخی از اولین اشکال درمان اعتیاد را می توان در تمدن های باستانی مانند یونان، روم و مصر جستجو کرد. در این فرهنگ ها، افرادی که از اعتیاد رنج می بردند اغلب از طریق مناسک و اعمال مذهبی درمان می شدند. به عنوان مثال، در یونان باستان، خدای شراب و مهمانی ها، دیونیسوس، تصور می شد که مردم را تصاحب می کند و آنها را به شدت به الکل معتاد می کند. در نتیجه افرادی که از اعتیاد به الکل رنج می بردند در مراسم مذهبی و مراسم پاکسازی شرکت می کردند.

تاریخچه درمان اعتیاد و بازپروری مواد مخدر به یونان باستان برمی گردد.

وقتی صحبت از قرون وسطی می شود، اعتیاد به عنوان یک مشکل اخلاقی تلقی می شد. افرادی که از آن رنج می بردند اغلب مجازات می شدند یا شرمنده می شدند. اولین بیمارستانی که به طور خاص برای درمان اعتیاد طراحی شده بود در قرن سیزدهم در اروپا تأسیس شد. آسایشگاه مریم مقدس از بیت لحم- پزشکان این مرکز از ترکیبی از درمان‌های فیزیکی و معنوی برای کمک به مردم برای غلبه بر اعتیاد استفاده کردند. این شامل استفاده از انزوا، روزه و نماز بود.

رویکردی انقلابی برای بهبودی اعتیاد در قرن نوزدهم:

اولین درمان توانبخشی توسط فردی به نام بنجامین راش اختراع شد. او معتقد بود که اعتیاد یک بیماری است و برای درمان آن، درمان اخلاقی را پیشنهاد می کرد. این شامل حمایت اجتماعی و روانی بود تا مجازات و زندان. قرن نوزدهم زمانی بود که مفهوم اعتیاد به عنوان یک وضعیت پزشکی شکل گرفت. پزشکان شروع به استفاده از درمان هایی مانند تریاک و سایر داروها کردند تا به مردم کمک کنند تا بر اعتیاد خود غلبه کنند. با این حال، این درمان ها اغلب به دلیل استفاده از داروهای بسیار اعتیادآور منجر به اعتیاد و وابستگی بیشتر می شد. اواخر قرن ۱۹ اولین مراکز مدرن ترک اعتیاد را به ارمغان آورد. این مراکز از انواع مختلفی از درمان استفاده می کردند که عبارتند از: گروه درمانی، مشاوره فردی و برنامه های توانبخشی مختلف.

ظهور رویکرد مدرن ترک اعتیاد:

در اواسط دهه ۱۹۳۰، جامعه پزشکی شروع به شناخت نقش عوامل فیزیکی و روانی در اعتیاد کرد. این بیشتر منجر به توسعه رویکردهای درمانی دلسوزانه و مبتنی بر شواهد شد. یکی از اولین آنها برنامه الکلی های گمنام (AA) بود که در سال ۱۹۳۵ تأسیس شد و امروزه یکی از شناخته شده ترین و پرکاربردترین برنامه های درمان اعتیاد است. در دهه ۱۹۶۰، زمینه درمان اعتیاد با پیشرفت دارو درمانی بیشتر بهبود یافت.

تاریخچه درمان اعتیاد و ترک اعتیاد به ما نشان می‌دهد که نوآوری‌ها، عوامل اجتماعی و فرهنگی بر رویکرد بهبودی اعتیاد نقش دارند.

توجه به این نکته مهم است که شناخت روزافزون اعتیاد به عنوان یک وضعیت پزشکی منجر به توسعه سم زدایی از داروهای پزشکی در اوایل قرن بیستم شد. اولین برنامه سم زدایی از داروهای پزشکی در دهه ۱۹۳۰ تاسیس شد و بر ایجاد محیطی امن و کنترل شده برای افراد برای سم زدایی از مواد مخدر و الکل متمرکز بود.

درمان اعتیاد و بازپروری مواد مخدر در اواخر قرن بیستم:

در اواخر قرن بیستم، حوزه درمان اعتیاد دستخوش نوآوری ها و پیشرفت های عمده ای شد. شناخت رو به رشد اعتیاد به عنوان یک بیماری مزمن منجر به تغییر به سمت برنامه های درمانی فردی شد. این همچنین نقطه عطفی در تاریخ درمان اعتیاد بود. کارشناسان، روش یک اندازه مناسب و یکسان را کنار گذاشتند و رویکرد چند وجهی را پذیرفتند.

یکی از مهم ترین پیشرفت ها در اواخر قرن بیستم، معرفی برنامه های درمان با کمک دارو (MAT) بود که امروزه می شناسیم. این برنامه ها از داروهایی مانند متادون برای مدیریت علائم ترک و کاهش هوس استفاده می کردند. بهبود مستمر فرآیند سم زدایی پزشکی به افراد کمک کرد تا هوشیاری طولانی مدت خود را حفظ کنند. به جرات می توان گفت که برنامه های MAT پیشرفت های بزرگی در تاریخ درمان اعتیاد و بازپروری مواد مخدر است.

ظهور روان درمانی برای اعتیاد:

معرفی تکنیک های رفتاری و روان درمانی ، انقلابی در رویکرد درمان اعتیاد ایجاد کرد. این منجر به توسعه رویکردها و تکنیک های درمانی جدید شد:

طرح درمان CBT برای سوء مصرف مواد٬ رفتار درمانی دیالکتیکی برای اعتیاد٬ ، مصاحبه انگیزشی.

این به متخصصان کمک کرد تا به جنبه های روانی و عاطفی اعتیاد بپردازند. همچنین، آنها شروع به تأکید بر عوامل بیولوژیکی و اجتماعی و کشف راه هایی کردند که آنها در ایجاد اعتیاد نقش دارند.

معرفی تشخیص دوگانه برای درمان اعتیاد:

تشخیص دوگانه به وجود همزمان یک اختلال مصرف مواد و یک اختلال سلامت روان اشاره دارد. این رویکرد برای درمان اعتیاد در طول دهه ۱۹۹۰ محبوبیت پیدا کرد. کارشناسان اعتیاد میزان بالای همبستگی بین اختلالات مصرف مواد و اختلالات سلامت روان را تشخیص دادند. طبق مطالعات، تقریباً ۵۰ درصد از افراد مبتلا به اختلال مصرف مواد، دارای اختلال سلامت روان هستند و بالعکس. این امر نیاز به یک رویکرد چند وجهی برای درمان اعتیاد را برجسته می کند که هم به اختلال مصرف مواد و هم به شرایط بهداشت روانی زمینه ای می پردازد.

آمارهای مربوط به اثربخشی تشخیص دوگانه برای درمان اعتیاد امیدوارکننده است. افرادی که درمان تشخیص دوگانه دریافت می کنند در مقایسه با افرادی که تنها برای یکی از اختلالات تحت درمان قرار می گیرند، نتایج بهتری دارند. افرادی که درمان تشخیص دوگانه دریافت می کنند، میزان مصرف مواد به طور قابل توجهی کمتر و عملکرد کلی بهتری دارند. به همین دلیل است که مراکز درمانی مدرن با استفاده از برنامه‌های بهبودی سفارشی، هر دو مشکل را به طور همزمان حل می‌کنند. مطالعه دیگری که در مجله آمریکایی روانپزشکی منتشر شد نشان داد که افرادی با تشخیص دوگانه که درمان تلفیقی دریافت کرده‌اند، به طور قابل‌توجهی خطر عود مصرف مواد را کاهش می‌دهند. اواخر قرن بیستم همچنین طرح‌های بیمه‌ای ویژه‌ای را برای توانبخشی‌ها به ارمغان آورد.

در اواخر دهه ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰، به رسمیت شناختن روزافزونی از اهمیت پرداختن به اعتیاد به عنوان یک موضوع بهداشت عمومی وجود داشت. این منجر به تعدادی تغییر در سیاست‌ها، از جمله تصویب قانون برابری سلامت روان در سال ۱۹۹۶ شد. این قانون از شرکت‌های بیمه می‌خواهد که همان پوشش‌هایی را برای سلامت روان و اختلالات مصرف مواد ارائه دهند که برای سایر شرایط پزشکی انجام می‌دهند. قبل از در دسترس بودن پوشش بیمه ای، مردم دسترسی زیادی به درمان اعتیاد با کیفیت نداشتند. بنابراین، دریافت مراقبت مناسب برای بسیاری از افراد تقریبا غیرممکن بود. اعتیادهای درمان نشده به دلیل مشکلات مربوط به سلامت جسمی و روانی منجر به افزایش هزینه های مراقبت های بهداشتی شد.

شرکت های بیمه شروع به ارائه طرح های بیمه ای کردند که درمان اعتیاد را پوشش می داد. این امر، تأثیر عمیقی در زمینه درمان اعتیاد داشته است، زیرا اکنون افراد بیشتری می توانند کمک های مورد نیاز خود را دریافت کنند. با این حال هنوز در زمینه افزایش پوشش بیمه ای درمان اعتیاد جای کار وجود دارد. بسیاری از طرح‌های بیمه همچنان محدودیت‌هایی در مورد نوع درمان دارند.

مراکز توانبخشی مدرن نیز نقش مهمی در کمک به افراد برای غلبه بر اعتیاد و دستیابی به هوشیاری پایدار دارند. ضروری است که مراکز توانبخشی با نوآوری ها در درمان های ترک اعتیاد همراهی کنند. با انجام این کار، آنها می توانند مؤثرترین و مبتنی بر شواهد، مراقبت را برای افرادی که با اعتیاد دست و پنجه نرم می کنند، ارائه دهند. این به بهبود کلی حوزه درمان اعتیاد کمک می کند. همگام شدن با نوآوری ها در درمان های ترک اعتیاد مستلزم تعهد به یادگیری مستمر و تمایل به پذیرش رویکردهای جدید و موثر است. این بیشتر منجر به نتایج بهتری برای افرادی می شود که به دنبال کمک برای اعتیاد هستند و به طور کلی یک سیستم مراقبت موثرتر و کارآمدتر. حفظ نوآوری ها در درمان های ترک اعتیاد برای مراکز توانبخشی برای ارائه بهترین مراقبت ممکن برای افراد نیازمند، بسیار مهم است.

تاریخچه و دستاوردهای دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد در ایران:

1999-2004 : تأسیس دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل درجمهوری اسلامی ایران و برنامه "نوروز"

دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد در ایران در ژوئیه ۱۹۹۹ در پی امضای یادداشت تفاهم بین دولت جمهوری اسلامی ایران ودفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد تأسیس شد. هدف برنامه (برنامه یکپارچهَ کاهش مواد مخدر)نوروز (2004-1999) مساعدت فنی به کشور ایران در زمینه کاهش عرضه، کاهش تقاضای مواد و حاکمیت قانون بود.

2005-2010 چارچوب برنامۀ راهبردی:

بـرنـامه مساعدت فنی دفتر مبـارزه با مواد مخدر و جـرم سازمـان ملل متحد در جمهوری اسلامی ایـران در زمینه مواد مخدر و جرم شامل سه بخش بود: (۱)کاهش عرضه مواد - کمک به دولت در زمینه کاهش قاچاق به داخل، خارج و یا از طریق ایران، (۲)کاهش تقاضای مواد - همکاری و توسعه اقدامات پیشگیرانه، درمان و بازتوانی در زمینه سوء مصرف و اچ آی وی/ایدز، (۳)حاکمیت قانون -ارتقای حاکمیت قانون از طریق تقویت اقدامات پیشگیرانه از جرم و ایجاد معاضدت قضایی .

کاهش عرضه مواد مخدر:

طی سال های گذشته، دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد کیت های کنترل پیش سازهای مواد مخدر، سگهای مواد یاب و خودروهای مخصوص حمل سگ های موادیاب را برای کارشناسان ایرانی فراهم کردند. جلسات آموزشی تخصصی نیز برای کارشناسان فراهم شد. دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد جهت کمک به دولت در بهبود کنترل در فرودگاه، دستگاه های اسکن بدن را خریداری نمود و در بسیاری از فرودگاه ها نصب نمود و جهت تقویت ظرفیت های بازرسی مبتنی بر اطلاعات، حمایت فنی و دبیرخانه ای خود به واحد برنامه ریزی مشترک که در تهران در چارچوب ابتکار سه جانبه تأسیس شد را آغاز کرد.

کاهش تقاضای مواد مخدر:

دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد با تسهیل سفرهای مطالعاتی به چندین کشور امکان آشنایی کارشناسان ارشد ایرانی با سیاست های مناسب و عملکردهای مطلوب در زمینهَ کنترل مواد را فراهم می کند. عملکرد دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد در زمینهَ کاهش تقاضای مواد، درمان و کنترل اچ آی وی از طریق ظرفیت سازی و پشتیبانی، برنامه های کشوری بیشتری در پی داشته است. همکاری جنوب-جنوب از طریق تسهیل تجارب در باره معتادان تزریقی در محیط هایی چون جامعه و زندان افزایش یافته است.

حاکمیت قانون:

بخش عدالت کیفری وپیشگیری از جرم دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد، تعدادی کارگاه، سمینار و سفر های تحقیقاتی و آموزشی را در زمینۀ جرائم سازمان یافته، پولشویی و معاضدت قضایی ترتیب داده است. بعلاوه دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد، امکان حضور در کنفرانس ها و نشست های بین المللی با هدف مشخص نمودن عرصه های جدید مورد نظر که مستقیماً با جرائم سازمان یافتۀ فرا ملی، پولشویی و معاضدت قضایی در ارتباط می باشد، را تسهیل می نماید. دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد، به قوّۀ قضاییه و دیگر همتایان داخلی در روند تأسیس واحد اطلاعات مالی مساعدت فنی نموده و امکان مبارزه با پولشویی و حمایت مالی تروریسم را فراهم کرده است. دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد در جمهوری اسلامی ایران همواره در جهت اجرای کنوانسیون های سازمان ملل طبق تعهداتش عمل می کند.

سند برنامه مشارکت کشوری حاوی دامنه راهبردی فعالیت ها، همکاری و شراکت دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد در جمهوری اسلامی ایران طی دوره ۲۰۱۵ الی ۲۰۱۹ بود که تا پایان سال ۲۰۲۲ تمدید شد. این برنامه مشارکت همتایان ملی طراحی و تدوین شده بود و موارد زیر در آن لحاظ شده بودند: مرتبط بودن با برنامه های کشوری قبلی دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد، کارائی، تأثیر گذاری، نتایج، حمایت جامعه بین المللی و تأمین مدنظر منابع مالی بر اساس اصول مسئولیت مشترک. این سند همچنین مبتنی بر تحلیل وضعیت و قطعنامه های مصوب شورای اقتصادی و اجتماعی و توصیه های کمیسیون مواد مخدر و کمیسیون پیشگیری از جرائم و عدالت کیفری بود. علاوه بر این، در این سند راهبرد فعالیت های دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد برای دوره ۲۰۱۲ الی ۲۰۱۵ و همچنین چارچوب راهبردی پیشنهادی ۲۰۱۶ الی ۲۰۱۷ در آن تشریح شده بودند. این برنامه کشوری، از ۴ زیر برنامه تشکیل شده بود:

زیر برنامه ۱: ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ مرز ها و قاچاق، به منظور تقویت ظرفیتهای مقابله ای
زﯾﺮﺑﺮﻧﺎمه ۲: ﺟﺮم، ﻓﺴﺎد و ﻋﺪاﻟﺖ کیفری
زﯾﺮﺑﺮﻧﺎمه ۳: پیشگیری، درﻣﺎن و ﺗﻮاﻧﺒﺨشی ﻣﺼﺮف ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر و ﻣﺮاﻗﺒﺖ ازاچ آی وی
زﯾﺮﺑﺮﻧﺎمه ۴: معیشت های ﺟﺎﯾگزﯾﻦ و توسعه پایدار

برنامه مشارکت کشوری دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد در جمهوری اسلامی ایران ۲۰۲۶-۲۰۲۳ چارچوب استراتژیک جامع مشارکت فنی، کمک مالی و همکاری را برای حمایت از سیاست‌ها، اقدامات و تلاش‌های جمهوری اسلامی ایران در پیشگیری و مبارزه با مواد مخدر، جرم، فساد و همچنین در پیشگیری از جرم و برقراری عدالت کیفری تعیین می کند. برنامه مشارکت کشوری، کمک‌های فنی کیفی و پایدار مورد نیاز را در چارچوب مأموریت دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد به همتایان ملی جمهوری اسلامی ایران - و در صورت درخواست و بر اساس نیازها و اولویت‌های همتایان ملی و مطابق با قوانین و مقررات کشور - به سمن‌ها، سازمان‌های جامعه مدنی، دانشگاه‌ها، مؤسسات پژوهشی و علمی، بخش خصوصی و نهادهای دولتی ارائه خواهد کرد. این برنامه ضمن در نظر گرفتن دستاوردهای گذشته برنامه مشارکت کشوری قبلی (۲۰۲۲-۲۰۱۵) و اهمیت حفظ نتایج به دست آمده در آن دوره، از اقدامات ملی در مقابله با چالش‌های مبرم مواد مخدر و جرم در کشور حمایت و آن را تقویت خواهد کرد.

همتایان کشوری:

وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران به طور رسمی طرف مقابل UNODC در ایران است.

مهم ترین همکار کشوری در امر مبارزه با مواد مخدر ستاد مبارزه با مواد مخدر است که مهم ترین نهاد تصمیم گیری در زمینه کنترل مواد مخدر در ایران است. این ستاد فعالیت های کنترل مواد مخدر را در نهاد ها و وزارت خانه های دیگر را هماهنگ می کند. ریاست آن با رئیس جمهور جمهوری اسلامی ایران است و اداره آن توسط دبیر کلی است که به وسیله رئیس جمهور منصوب می گردد.

دیگر همکاران مهم کشوری UNODC در زمینه قاچاق غیر قانونی عبارتند از پلیس مبارزه با مواد مخدر و گمرک ایران .

وزارت بهداشت،درمان و آموزش پزشکی، سازمان بهزیستی، سازمان زندانها ، وزارت آموزش و پرورش، نهادهای تحقیقاتی و آموزشی و سازمانهای غیر دولتی و مدنی نیز دیگر همکاران مهم در زمینه کاهش تقاضای مواد مخدر و کنترل اچ.آی.وی/ایدز هستند.

همکاران در زمینه جنایت، عدالت و فساد عبارتند از قوه قضائیه، سازمان زندان ها، وزارت امور اقتصادی واحد اطلاعات مالی ، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، مجلس شورای اسلامی، وزارت کشور، وزارت دادگستری ، شورایعالی و دبیرخانه مبارزه با پولشویی، سازمان بازرسی کل کشور ، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و ایرانگردی، گمرک ایران و نیروی انتظامی.

مراکز سرپایی درمان اختلالات مصرف مواد (SUD) SUBESTANCE USE DISORDR:

تاسیس و بهره برداری از مراکز درمان سرپایی اختلالات مصرف مواد (SUD) SUBESTANCE USE DISORDR در راستای افزایش شفافیت روند صدور پروانه های قانونی و رفع چالش های موجود، تسهیل ورود متقاضیان در فرآیند تاسیس، یکپارچه سازی کلیه ضوابط و و حذف مقررات زاید، ارتقای کیفیت خدمات به بیماران و سهولت امکان نظارت توسط وزارت بهداشت و دانشگاه/دانشکده های علوم پزشکی ایجاد گردید.

مجوز تاسیس مراکز درمان اختلالات مصرف به اشخاص حقیقی و حقوقی واجد شرایط مورد تایید کمیسیون های قانونی که شامل روانپزشکان و پزشکان عمومی دوره دیده می باشد داده می شود.

اشخاص حقیقی و حقوقی (بایستی نصف بعلاوه یک هیات موسس از نیروهای فارغ تحصیل در رشته های پیراپزشکی یا فارغ تحصیلان روانشناسی یا مددکاری اجتماعی (حداقل لیسانس و بالاتر) با عضویت حداقل یک متخصص روانپزشکی یا پزشک دوره دیده بکارگیری نمایند). در راستای اهداف تاسیس این مراکز بیمارستان های عمومی و بیمارستانهای با گرایش روانپزشکی و درمانگاههای عمومی می توانند درخواست افزایش بخش سرپایی اختلالات مصرف مواد را داشته باشند.

هر مرکز /بخش سرپایی بایستی مطابق قانون اقدام به ثبت نسخه الکترونیک، مشخصات بیماران با کد ملی، مشخصات پزشکان با نظام پزشکی، مشخصات کارکنان، گزارش خدمات(دارویی و غیر دارویی) تعرفه های مربوطه، صورتحساب بیمار، ارجاع و پس خوراند و سایر اطلاعات مورد درخواست وزارت یا دانشگاه/دانشکده ها در سامانه های مورد تایید نمایید. در حال حاضر مراکز اختلالات مواد

در حال حاضر حدود ۶۰۰۰ مرکز سرپایی درمان اختلالات مصرف مواد در دانشگاه/دانشکده علوم پزشکی مشغول فعالیت می باشد و خدمات مورد نیاز را به مددجویان ارائه می دهد.