چرا نوجوانان به اعتیاد گرایش دارند؟ با ۵ عامل اصلی خطر، از فشار همسالان تا تغییرات مغزی آشنا شوید و علائم هشداردهنده و روشهای درمان را بخوانید.
با توجه به آماری که محققان ارائه کرده اند ۱۳ درصد جوانان ایرانی حداقل یکبار مصرف مواد را تجربه کرده اند (منبع: کتاب اعتیاد و دانش آموزان، دکتر حامد اختیاری)، این خطر حتی مدارس و نظام آموزشی ما را نیز تهدید می کند. از این رو معلمان، مربیان، مشاوران و والدین که مسئولیت تربیت و سلامت نسل آینده ی جامعه را عهده دار هستند، لازم است آگاهی ها خود در زمینه پیگیری از اعتیاد افزایش بدهند.
چرا اعتیاد در نوجوانان شایع تر است؟
شاید از خودتان بپرسید چرا معتاد میشویم و چرا اعتیاد در نوجوانان شایعتر است. در پاسخ به این سوال باید گفت دوره نوجوانی با تغییرات روانی، اجتماعی و محیطی همراه است که ریسک گرایش به مواد را افزایش میدهد.
۱. تغییرات مغز و هیجان طلبی
اعتیاد در نوجوانان شایعتر است زیرا مغز آنها در حال رشد است و بیشتر در معرض خطر قرار دارد. سیستم پاداش مغز در نوجوانی حساستر است؛ دوپامین بیشتر ترشح میشود و مواد مخدر لذت شدیدتری ایجاد میکنند.
۲. فشار همسالان
فشار همسالان یکی از مهمترین عوامل گرایش نوجوانان به اعتیاد است.
انواع فشار همسالان:
- مستقیم: پیشنهاد مستقیم مصرف مواد.
- غیرمستقیم: دیدن دوستان در حال مصرف و احساس اینکه "همه این کار را میکنند"، یا تمایل به شبیه شدن به گروه محبوب.
- فشار برای محبوبیت: مصرف مواد به عنوان نماد "بزرگ شدن".
۳. مشکلات خانوادگی
مشکلات خانوادگی یکی از عوامل اصلی گرایش نوجوانان به اعتیاد است. مطالعات نشان میدهد که محیط خانوادگی ناسالم، ریسک مصرف مواد را تا چند برابر افزایش میدهد.
انواع مشکلات خانوادگی مؤثر:
- دعوا و خشونت خانگی
- طلاق یا جدایی
- سابقه اعتیاد والدین
- نظارت ضعیف و عدم ارتباط
- فشار بیش از حد یا بیتوجهی عاطفی
۴. عوامل ژنتیکی و ارثی
هیچ تحقیق علمی ثابت شده ای وجود ندارد که تاثیر ژن بر اعتیاد را ثابت کند. اما والدینی که معتاد هستند یا در خانواده آنها اعتیاد سابقه داشته است ، ممکنه نوجوان در محیط ناسالم و تحت فشارهای روانی زمینه ارثی یا ژنتیکی را فعال کند.
عوامل ژنتیکی کلیدی:
- ژنهای مرتبط با سیستم پاداش
- ژنهای متابولیسم
- اختلالات روانی ارثی
۵. مشکلات سلامت روان
نشانههای رفتاری و خلقی
نوجوان معتاد به مواد یا نوجوانی که تفریحی مواد مصرف می کند دچار نوسانات خلقی میشود، بطور مثال ناگهان شروع به پرحرفی کرده و انرژی بالایی بروز میدهد و سپس خستگی شدید را تجربه میکند؛ در موارد اعتیاد به مواد آرامبخش یا مخدر، کندی حرکات، گیجی و مشکل در تعادل نیز دیده میشود.
افت تحصیلی
افت تحصیلی در نوجوانان معتاد یکی از شایعترین و جدیترین علائم اعتیاد است. مصرف مواد مخدر مانند الکل، ماریجوانا، شیشه یا سایر مخدرها، مستقیماً بر عملکرد مغز تأثیر میگذارد و در موارد زیادی می تواند باعث کاهش تمرکز، حافظه، انگیزه و توانایی یادگیری میشود.
علائم روانی
تحقیقات نشان میدهد که نوجوانان به دلیل در حال رشد بودن مغز آنان، بیشتر در معرض این علائم هستند و ممکن است به سرعت به اختلالات روانی مانند افسردگی یا اضطراب دچار شوند. برای مثال مصرف گل یا ماری جوانا در بازه سنی ۱۸ تا ۲۵ به شدت خطرناک می باشد، چرا که بیشتر اختلالات روانی در این سن پدیدار می شوند و مصرف گل می تواند اختلالات را شدیدتر و ماندگارتر کند.
آسیب های اعتیاد بر نوجوانان چیست؟
آسیبهای جسمی
مصرف مواد مخدر در این سنین حساس، به دلیل در حال رشد بودن بدن و ذهن، عوارض شدیدتری ایجاد میکند. از نظر جسمی، برخی از مواد مانند شیشه می توانند باعث کاهش وزن شدید، ضعف سیستم ایمنی، مشکلات قلبی-عروقی، آسیب به کبد و کلیه، اختلالات هورمونی بشود.
مشکلات تحصیلی
افت تحصیلی یکی از بارزترین نشانههاست؛ کاهش تمرکز، حافظه ضعیف و بیانگیزگی می تواند سبب غیبتهای مکرر، نمرات پایین و حتی ترک تحصیل میگردد
عوارض اجتماعی
عوارض اجتماعی اعتیاد بر نوجوانان بسیار گسترده و ویرانگر است و اغلب آینده فرد و اطرافیانش را تحت تأثیر قرار میدهد. یکی از اصلیترین عواقب، انزوای اجتماعی است؛ نوجوان معتاد به تدریج از دوستان سالم فاصله گرفته و به جمعهای ناسالم روی میآورد، روابط دوستانه عمیق را از دست میدهد و احساس تنهایی شدید میکند. این انزوا میتواند به کاهش مهارتهای اجتماعی، مشکل در برقراری ارتباط و حتی در برخی موارد به طرد شدن از گروههای همسالان منجر شود.
در سطح خانوادگی تجربه نشان داده است اعتیاد می تواند به عنوان یک عامل مهم در فروپاشی روابط در نظر گرفته بشود؛ پنهانکاری، دروغگویی، پرخاشگری و سرقت از منزل برای تأمین مواد، اعتماد خانواده را نابود میکند و دعواهای مداوم ایجاد مینماید. والدین اغلب با احساس گناه، استرس و ناتوانی روبرو میشوند و گاهی خانواده به جدایی یا طلاق میرسد. نوجوان نیز احساس طردشدگی کرده و چرخه مشکلات را تشدید میکند.
رفتارهای پرخطر
رفتارهای پرخطر در نوجوانان معتاد یکی از جدیترین عواقب اعتیاد است و اغلب زندگی فرد را به خطر میاندازد. مصرف مواد مخدر می تواند باعث کاهش خودکنترلی، قضاوت ضعیف و جستجوی هیجان بیشتر میشود که در بسیاری از موارد منجر به اقدامات خطرناک میگردد. شایعترین رفتارها شامل رانندگی پرخطر تحت تأثیر مواد، روابط جنسی بدون حفاظت، که ریسک بارداری ناخواسته، بیماریهای مقاربتی مانند HIV یا هپاتیت را افزایش میدهد. بسیاری از نوجوانان معتاد به مصرف همزمان چند ماده روی میآورند که خطر اوردوز را چند برابر میکند.
کنترل و درمان اعتیاد در نوجوان
مشاوره روانشناختی و رفتاری
مشاوره روانشناختی و رفتاری نقش حیاتی در درمان اعتیاد نوجوانان دارد و اغلب مؤثرترین رویکرد غیر دارویی است. این روشها به نوجوان کمک میکنند تا علل ریشهای اعتیاد را شناسایی کرده، مهارتهای مقابلهای بیاموزند و رفتارهای سالم جایگزین کنند
این مشاورهها معمولاً در مراکز تخصصی، کلینیکها یا به صورت آنلاین انجام میشود. مداخله زودهنگام موفقیت را چند برابر میکند. متخصصان آموزشدیده و روان درمانگران حرفه ای درمان اعتیاد، برنامه شخصیسازیشده ارائه میدهند تا نوجوان به زندگی عادی بازگردد و از عود جلوگیری شود.
درمانهای خانوادگی و آموزش والدین
درمانهای خانوادگی و آموزش والدین نقش اساسی در مقابله با اعتیاد نوجوانان دارند. درمانهای خانوادگی مانند MDFT (درمان چندبعدی خانوادگی) یا BSFT (درمان کوتاهمدت ساختاری خانوادگی)، کل خانواده را درگیر میکند تا الگوهای ناسالم ارتباطی شناسایی و اصلاح شود.
برنامههای توانبخشی و بستری در کلینیک ترک اعتیاد
برنامههای توانبخشی و بستری در کلینیکهای ترک اعتیاد برای نوجوانان، رویکردی جامع و طولانیمدت برای بازگشت به زندگی سالم ارائه میدهند. بستری معمولاً ۳ تا ۱۲ ماه طول میکشد و شامل مراحل سمزدایی، درمان روانشناختی، آموزش مهارتهای زندگی، فعالیتهای گروهی، ورزش و حمایت خانوادگی است. این برنامهها بر تقویت اعتماد به نفس، مدیریت وسوسه و پیشگیری از عود تمرکز دارند و اغلب با مشاوره خانوادگی ترکیب میشوند تا محیط خانه امن شود.
کلینیک خوب باید ویژگیهای زیر را داشته باشد: مجوز رسمی از بهزیستی یا وزارت بهداشت، کادر متخصص شامل روانپزشک کودک و نوجوان، روانشناس، مشاور و پزشک، برنامه شخصیسازیشده بر اساس سن و نوع ماده، امکانات رفاهی مناسب (اتاقهای جداگانه، فضای سبز، فعالیتهای تفریحی)، جداسازی سنی (بخش ویژه نوجوانان برای جلوگیری از تأثیر منفی بزرگسالان)، نظارت ۲۴ ساعته، رویکرد غیرتنبیهی و محبتآمیز، برنامههای پس از ترخیش (فالوآپ) و نرخ موفقیت بالا با شواهد. انتخاب یک کلینیک معتبر همانند کلینیک تخصصی ترک اعتیاد طلوعی دوباره، موفقیت درمان را چند برابر میکند و از عوارض جانبی جلوگیری مینماید.
نظر شما