پیشرفت تکنولوژی و توانایی‌های تازه در مطالعه مغز زنده موجب انقلابی در درک و فهم ما از ذهن و مغز و رابطه آن‌ها شده است. در جهانی که می‌شناسیم مغز انسان پیچیده‌ترین ساختار را دارد با این حال امروزه می‌دانیم که می‌توانیم با نوشیدن یک فنجان قهوه، گوش کردن به موسیقی یا یاد گرفتن یک مهارت ساختار آن را دستکاری کنیم.
به گزارش خبرگزاری سلامت به نقل از مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، در واقع شناخت سلول‌های عصبی، مناطق مختلف مغزی و ساز و کارشان به ما امکان داده بدون درد و خون ریزی درون مغزمان دست ببریم، قسمت‌هایی از آن را تقویت کنیم یا حتی به طور موقت از کار بیندازیم.
بسیاری از اطلاعات ما از مغز، در نتیجه تحقیق و مطالعه روی مغز حیواناتمختلف همچون میمون، موشو حتی گربه به دست آمده چون دانشمندها می‌توانستند مغز حیوانات را دستکاری کنند اما این روش‌های تهاجمی برای بررسی مغز انسان قابل استفاده نبود. به همین دلیل برای مطالعه مغز انسان بیشتر از روش‌های تصویربرداری و ثبت امواج مغزی استفاده می‌شد که در بهترین حالت می توانند همبستگی عملکرد یک ناحیه از مغز با یک کارکرد ذهنی یا رفتاری را تبیین کنند. بنابراین تنها راه برای مطالع روابط علت معلولی در مغز انسان این بود که منتظر باشند فردی به طور طبیعی دچار آسیب مغزی شود و تغییر قابل مشاهده‌ای در رفتارش پیدا شود که آن هم به دلیل این که معمولاً آسیب‌ها گسترده‌تر از یک ناحیه خاص بود و امکان بررسی آزمایشگاهی وجود نداشت با مشکلات زیادی رو به رو بود.امروزه با پیشرفت روز افزون علم در دنیا از روش‌های جدیدی برای تحریک فعالیت مغز برای مطالعه روابط علت معلولی استفاده می‌شود که در زیر توضیحاتی درباره برخی از این روش‌ها آمده است:
تحریک مغناطیسی فراجمجمه‌ایTMS
تحریک مغناطیسی فراجمجمه‌ای یک روش غیر تهاجمی است که برای تحریک ناحیه کوچکی از مغز به کار می‌رود. در این روش یک مولد جریان مغناطیسی یا کویل را نزدیک سر شخص نگه می‌دارند. کویل به یک دستگاه تولید کننده پالس متصل است که به آن جریال الکتریکی می‌رساند. از طریق القای الکترومغناطیسی ناشی از حرکت جریان در کویل، جریان الکتریکی کوچکی به ناحیه‌ای از مغز که زیر آن قرار گرفته وارد می‌شود. این جریان الکتریکی بسته به نوع پالس (تک پالس، جفت پالس، یا قطاری از پالس‌ها) می‌تواند باعث شلیک کردن یا شلیک‌نکردن موقتی نورون‌ها در این ناحیه شود.
از TMS معمولاً برای بررسی عملکرد قسمت‌های مختلف مغز و رابطه هر قسمت با رفتار استفاده می‌شود اما کم کم جای خودش را در پزشکی هم باز کرده است و درحال حاضر استفاده از TMSبه عنوان درمان رسمی میگرن و افسردگی حاد مقاوم به دارو در بعضی از کشورها تائید شده و تحقیق درباره‌ی بیماری‌های دیگری هم با سرعت در جریان است.یکی از رایج‌ترین استفاده‌ها در این زمینه بررسی پیوند بین ناحیه‌ی حرکتی اولیه در مغز و یک عضله، برای سنجش میزان آسیب در بیماری‌های متنوعی مثل ام اس، سکته‌ی مغزی، ای ال اس و ... است. همچنین با ترکیب TMS با یکی از روش‌های تصویربردای مغزی که وضوح مناسبی داشته باشد می‌شود نواحی مشخص (مثل نواحی ضروری برای تولید کلام) در مغز هر فرد را به طور شخصی بررسی کرد وجلوی آسیب رسیدن به نقطه‌های حساس مغز را بهتر بگیرند.
TMSبه طور کلی روشی امن و بدون درد محسوب می‌شود. با این حال کمی سوزش و ناراحتی در پوست سر در ناحیه‌ی تحریک وکمی سردرد و بی‌خوابی از عوارض رایج آن به حساب می‌آیند. در موارد نادری ممکن است باعث ضعف ناگهانی یا تشنج القایی شود اما حتی در این شرایط هم عارضه‌ی ماندگاری ندارد و تا به حال عارضه‌ی جانبی بلند مدتی برای استفاده از آن گزارش نشده.
دستگاه و تجهیزات تحریک مغناطیسی مغزی نسبتاً گران است و استفاده درست از آن نیاز به تسلط بر ساختارهای مغزی و تمرین دارد به خاطر همین هدف تجاری شرکت‌های تولید کننده مراکز درمانی و پژوهشی هستند و در دسترس عمومی قرار ندارد.
تحریک فراجمجمه‌ای با جریان مستقیمtDCS
tDCS یکی دیگر از روش‌های غیر تهاجمی است که برای تحریک ناحیه کوچکی از مغز به کار می‌رود. این دستگاه جریانی خفیف و ثابت از الکتریسیته مستقیم را به وسیله الکترودهایی که روی پوست سر وصل می‌شوند به مغز وارد می‌کندمعمولاً یکی از الکترود‌ها روی پوست سر و دیگری در مکان دیگری مثل بازو قرار داده می‌شود. در بعضی پروتوکل‌ها هم هر دو الکترود روی پوست سر قرار می‌گیرند. وقتی الکترود روی ناحیه‌ی مورد نظر وصل شد جریان الکتریکی جریانی را در زیر جمجمه القا می‌کند. این جریان بسته به نوع الکترود (کاتد یا آند بودن آن) باعث کاهش یا افزایش تحریک‌پذیری نورون‌ها می‌شود واین تغییر در تحریک‌پذیری نورونی باعث تغییر در عملکرد مغز می‌شود.
پایه‌های اولیه دستگاه‌های امروزی از دهه‌ی شصت میلادی گذاشته شده بود اما سال ۲۰۰۰ بود که ایده‌ی تحریک الکتریکی مغز دوباره مطرح شد و دانشمندان علوم اعصاب متوجه شدند با استفاده از آن می‌توانند روی عملکرد مغز افراد سالم هم تاثیر بگذارند. امروزه از tDCS معمولاً در کارهای تحقیقاتی استفاده می‌شود و با وجود شواهدی مبنی بر موثر بودن روی برخی کارکردهای شناختی مرتبط در بیماری‌ها هنوز در هیچ کشوری مجوز استفاده به عنوان درمان رسمی ندارد. با این حال کوچک بودن، قیمت ارزان و بی‌خطر بودنش باعث شده توجه زیادی در حوزه‌های دیگر جلب کند، حوزه‌هایی مثل بازی، آموزش و حتی ارتش.
ستاد توسعه علوم و فناوری‌های شناختی معاونت علمی با هدف توسعه روز افزون این حوزه علمی در حال فعالیت است و یکی از برنامه‌های این ستاد حمایت از پروژه‌های پژوهشی محققان این حوزه است که شامل مطالعات تحریک مغزی نیز می‌شود.
نظر شما